Muhtemelen hepimiz birinin arkasından konuşmamamız gerektiğini biliyoruz. Ancak birisi “Bunu kimseye söyleme …” diyerek bize bir şeyler aktardıktan bir süre sonra bilgiyi bir başkasına aynı uyarı ile aktarırken kendimizi yakalayabiliyoruz. Yani dedikodu yapmaktan kolay kolay vazgeçemiyoruz. Üstelik yaymaktan hoşlandığımız kadar dedikodu dinlemekten de zevk alıyoruz. Dikkat edin, aile üyelerimizle, arkadaşlarımızla, konuşmalarımızın çoğu bir şekilde dedikodu içerir. Peki o zaman dedikodu nedir ve neden vazgeçemiyoruz? Bu sorunun cevabını anlamak için biraz daha gerilere gitmemiz gerekebilir.
Atalarımız, önceden küçük topluluklar halinde yaşarken, köylerindeki herkesi yakından tanıyorlardı. Diğerlerinin muhtemel hal ve hareketlerini, fikirlerini, davranışlarını önceden kestirebilmek ve fikirlerini etkileyebilmek sosyal zekanın büyük bir parçasıydı. Zamanla diğer insanların hayatını gözlemleyip analiz etmeye çalışmak ve konuşmaktan zevk alanlar, bunu gereksiz bulanlara oranla daha başarılı oldular ve onlar yüzyıllardır bize genlerini aktarıyorlar. Elbette biz de bu döngüyü sürdüren çarkın dişlilerindeniz. Atalarımız yeni dil becerileri öğrenirken beyinleri de gelişiyordu. 1,8 milyon yıl önce yaşamış olan insan türü Homo erectus’ un beyni eski türlere oranla çok daha büyüktü. Afrika’dan göç edip Avrupa ve Asya’da yeni topluluklar kurdu. Büyük beyinler daha ileri toplumların ve daha ayrıntılı bir dilin gelişmesi demekti. Modern insan ise (Homo sapiens) 200 bin yıl önce ortaya çıkmaya başladığında modern dil için gereken gen türü de güncel haline evrilmişti. Fakat dilin gelişim süreci de dedikodunun kökenini tamamen açıklamaya yetmiyor.
Dedikodunun Kökeni
Popüler bir teoriye göre dil sosyal bağların devamını sağlamaya yardımcı oluyor. İnsanın da dahil olduğu primat (Primatlar, memelilerin en zekilerindendir, çünkü hayatta kalma mücadelesinde aşırı hız veya güç gibi sivrilmiş fiziksel avantajları bulunmasa da, zekalarının getirmiş olduğu kurnazlık, yaratıcılık gibi detaylarla başarılı olurlar) gruplarında bireyler arasındaki bağları korumak ve güçlendirmek önem taşıyor. Maymunlar bunu birbirine dokunarak, birbirinin tüylerindeki parazitleri ve pislikleri temizleyerek yapıyor. Atalarımız da muhtemelen birbirine aynı işlemleri yapıyordu.
Uzmanlar, başlangıçta bu işlemin temizlik amacıyla yapılırken daha sonra sosyal bir işlev kazandığını belirtiyor. Birbirinin tüylerini temizlemek sadece birkaç dakika alırken bazı primatların saatlerce bu amaçla yan yana oturduğu görülür. Birbirinin bitini ayıklarken primatlar aslında birbirine bağlılığını ifade ediyor. Bu sayede onlarda ‘sosyalleşme’ durumunda yeni iletişim becerileri kazanabiliyor ve birbirlerine aktarabiliyorlar. Maymunların sandığımızdan çok daha gelişkin iletişim kurabildiğini gösteren araştırmalar da yapılmış. Bir hayvanat bahçesinde yapılan deneylerde maymunların kısa zamanda yeni bir kelime anlamına gelecek yeni sesler çıkarmayı öğrendiği tespit edildi. Bu tespit insan dilinin nasıl geliştiğine dair ipuçları veriyor.
Dedikodunun bu fiziksel kökenden geldiği, insanlar arasındaki fiziki temasın sözlü bir hal aldığı ve bireyleri birbirine yaklaştırdığı düşünülüyor. Grupların üye sayısı arttıkça teke tek ilişkiden ziyade dedikodu yoluyla birkaç insanla bağlantı kurmanın ve sosyal bilgi paylaşımının daha etkili bir yöntem haline geldiği tahmin ediliyor.
Dedikodunun Gelişimi Nasıl Olmuş Olabilir?
İlk insanların büyük beyin, dil ve kaynaşmadan başka şeylere de ihtiyacı vardı. Başarılı bir şekilde avlanmak ve meyve toplamak için insanların işbirliği yapması gerekiyordu. Bunun en etkili yolu ise tek tek bireylerin rolü hakkında bilgi paylaşmaktı. Avı kim kovalayacak, kim avlayacak, kim yakalayacak, vb. Bir başka deyişle birbiri hakkında konuşmak gerekiyordu. İnsanın ormandan çıkıp daha açık savanalarda yaşamaya başladığı dönemde bu daha da önem kazanmıştı. Uzmanlar bu tür sosyal davranışların dili gerekli kıldığı, dedikodunun da buna dahil olduğu görüşünde. Ayrıca insanın ortak ihtiyaçların daha fazla farkına varmasının bir sonucu olarak da dedikodunun geliştiği düşünülüyor.
Bir diğer teori de dedikodunun ortaya çıkmasında ateşin etkisine işaret ediyor. İlk insanlar günün aydınlık saatlerinde beslenme ve barınma gibi zorunlu ihtiyaçlarını gidermek için uğraşıyor, karanlık çökünce de uyumak dışında bir şey yapamıyordu. Fakat bir milyon yıl kadar önce ateşin bulunmasıyla bu durum değişti. Ateşin sağladığı sıcak ve güvenli ortamda insanlar daha rahat iletişim kurma, sohbet etme fırsatı buldu. Gelip geçici özelliğinden dolayı dedikodunun kaynağını tam olarak tespit etmek zor. İlk insanların DNA’sı ile ilgili araştırmalar yeni veriler ortaya koyabilir.
Dedikodu araştırmaların sonucunda, Antropolog Jerome Barkow’un tespitlerine bakılırsa dedikodunun kendimizi sosyal olarak diğerleriyle kıyaslayabilme sağladığını, sosyal profilimizi diğerlerinin nazarında etkileyecek konulara ilgi duyduğumuzu söylüyor.
Yüksek sosyal statüye sahip kişilerin, yaşadığı talihsizlikler merakımızı daha çok cezbediyor. Çünkü bu haberler, sosyal saygınlığımızın artışında etkin rol oynayabilecek bilgiler elde etmemizi sağlıyor. Diğer yandan bizden daha iyi durumda olan birinin yeni başarılar elde edip, zirveye tırmanması ilgimizi çekmiyor, hatta kötü hissettiriyor. Çoğunlukla hemcinslerimiz ve yaşıtlarımız hakkında konuşma eğilimimizin önemli nedeni ise, bu kişilerin içinde bulunduğumuz evrimsel rekabette başı çekiyor olmaları.
Görüldüğü üzere dedikodunun aslında, günü kurtarma derdindeki insan evlatlarının sosyal güç kazanmak için başvurduğu sıradan bir yöntem olması yanında, köklü bir davranış biçimi olarak değerlendirilmesi de mümkün. Dedikodunun iyi veya kötü olma felsefesi bir yana, insanların en önem arz eden kaynaklarından olan zamanını, sadece dedikoduyla harcaması elbette içsel bir sorguya tabi tutulmalıdır.
Kaynak: What gave rise to gossip; http://www.bbc.com
Matematiksel
