Bulaşık makinesinin yıkama işlemi bittikten sonra kapağını açtığınızda, bazı bulaşıkların hâlâ ıslak olduğunu görmek can sıkıcıdır. Özellikle plastik kaplar sırılsıklam kalırken, metal ve seramik tabaklar daha kuru olur. Neden hep plastikler bulaşık makinesinde ıslak kalır? Bu sorunun yanıtı, malzeme bilimi ve biraz fizik bilgisi gerektiriyor.
Elle çalışan bulaşık makineleri 19. yüzyılın ortalarından beri var. Ancak bulaşık makinelerinin asıl yükselişi İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra oldu. Önce endüstriyel mutfaklarda, ardından da standart mutfak dolapları ve tezgâhlarla birlikte evlerde yaygınlaştı.
1970’lere gelindiğinde daha uygun fiyatlı hale geldiler ve çok daha fazla evde görülmeye başlandılar. Ancak aynı dönemde başka bir şey de yaygınlaştı: plastik mutfak gereçleri ve saklama kapları.
O zamandan beri, bulaşık makinesini boşaltmak çoğu zaman damlayan plastik kaplarla uğraşmak anlamına geliyor. Makinenin sıcaklığı ne kadar yüksek olursa olsun bu durum değişmiyor. Bu sorun, bulaşık makinesi üreticilerini onlarca yıldır şaşırtmaya devam etti. Ve bunda eski dost termodinamiğin payı büyük.
Bulaşık Makinesi Plastikleri Neden Tam Kurutamaz?
Eğer bulaşık makinesinin programı bittiğinde tabaklarınızı hemen çıkarıyorsanız, porselen tabakların, cam bardakların ve seramik kupaların hâlâ sıcak olduğunu; plastik kapların ise neredeyse ılık bile olmadığını fark etmiş olabilirsiniz.
Bu durum, malzemelerin ısı kapasitesiyle ilgilidir. Bazen “termal kütle” olarak da adlandırılan bu özellik, malzemenin ne kadar ısı depolayabildiğini gösterir. Seramik, cam ve metaller daha fazla ısı depolar ve bu ısıyı çevrelerine daha yavaş aktarırlar. Plastikler ise çok daha çabuk soğur.
Suyun buharlaşması enerji gerektirir ve bu süreç yüzeyi soğutur — tıpkı sıcak bir günde terlediğinizde vücudunuzun bu şekilde serinlemesi gibi. Bu nedenle plastikler daha hızlı soğur ve üzerlerindeki su buharlaşmak yerine yüzeyde kalmaya devam eder.
Sorunun bir diğer yönü ise yüzey enerjisiyle ilgilidir. Bu, suyun farklı yüzeyleri nasıl ıslattığını belirler. Yüksek kaliteli yağmurluklar veya yapışmaz tavalar gibi yüzeylerde su damlacıklarının yuvarlak şekilde kaldığını mutlaka görmüşsünüzdür. Bu tür yüzeylere hidrofobik denir; yani “su sevmeyen” yüzeylerdir. Bu durum, her zaman çok belirgin olmasa da, çoğu plastik için de geçerlidir.
Öte yandan, birçok seramik ve metal yüzey suyu kolayca tutar. Bunun nedeni, bu yüzeylerin daha hidrofilik, yani “su seven” olmalarıdır. Ancak burada bulaşık makinelerine özgü bir başka etken daha var: bulaşık deterjanı. Bu deterjanlar, esas olarak yüzey aktif maddelerden oluşan bir kimyasal karışımdır. Yüzey aktif maddeler, suyun yüzey gerilimini düşüren maddelerdir.
Plastikler İle İlgili Sorun Teknoloji Yardımı İle Çözüldü.
Yüzey gerilimi, bir malzemenin yüzeyinde (örneğin katı ile sıvı ya da sıvı ile gaz arasında) daha büyük bir yüzey oluşturmanın ne kadar enerji gerektirdiğini belirler. Deterjan suya eklendiğinde, yüzey gerilimi azalır. Bu da suyun temas ettiği yüzeylere, hidrofobik plastikler dahil, daha kolay yayılmasını sağlar ve bulaşıkların daha kolay temizlenmesine yardımcı olur.
Daha da önemlisi, yüzey aktif maddeler hem suyu seven (hidrofilik) hem de sudan kaçınan (hidrofobik) gruplar içerir. Bu yapı, su ve yağı bir araya getirmeyi kolaylaştırır. Normalde birbirine karışmayan bu iki madde, yüzey aktif madde sayesinde bir araya gelir ve yağ kalıntıları sudan uzaklaştırılır.
Bu süreç esas yıkama döngüsünde gerçekleşir. Durulama aşamasında ise bu kimyasallar giderilir ve bulaşıklar temiz suyla durulanır. Böylece çayınızda deterjan tadı almazsınız.
Sonuç olarak, plastik gibi hidrofobik yüzeylerde su damlacık halinde kalırken; seramik, cam ve metal gibi hidrofilik yüzeylerde su daha yayılmış halde olur. Yayılmış su daha ince bir tabaka oluşturduğu için daha hızlı buharlaşır. Ayrıca bu malzemeler daha fazla ısı tuttuğu için kuruma süreci daha hızlı olur.
Bu sistem, özellikle plastiklerin kuruması gibi zorlayıcı durumlarda etkili olabilir çünkü zeolit mineralleri nemi çekerken aynı zamanda ortama ısı salar.
Plastiklerin Bulaşık Makinesinde Daha Hızlı Kurumasını Sağlamak İçin Ne Yapabiliriz?
Parlatıcı kullanmak bu konuda en etkili çözümlerden biridir. Parlatıcılar, suyun yüzey gerilimini düşüren düşük köpüren yüzey aktif maddeler ve suyu yumuşatan kimyasallar içerir. Bu sayede su, plastik yüzeylerde damla şeklinde birikmek yerine yayılır ve daha kolay akıp gider. Böylece plastiklerde daha az su kalır ve kuruma süresi kısalır.
Bazı bulaşık deterjanları içinde az miktarda parlatıcı bulunur ancak üreticinin önerdiği şekilde parlatıcı eklemek daha etkili sonuçlar sağlar. Ayrıca deterjan kalıntılarının neden olabileceği korozyonu önlemek için de parlatıcı kullanımı tavsiye edilir.
Basit ama etkili bir diğer yöntem, makine döngüsü bittiğinde kapağı hemen aralamaktır. Bu sayede içerideki sıcak hava ve buhar dışarı çıkar. Aksi takdirde buhar içeride kalır, soğur ve yüzeylerde tekrar yoğunlaşarak suya dönüşür. Bu da kuruyan bulaşıkların yeniden ıslanmasına neden olur.
Ek olarak, plastik parçaları makinenin üst rafına yerleştirmek de faydalı olur. Isı kaynağına daha uzak oldukları için bu sayede daha az deformasyona uğrarlar ve daha dengeli kururlar.
Bu basit önlemler sayesinde, plastik ürünler dahil çoğu bulaşığınız daha kuru çıkacaktır. Yine de, tamamen kuru plastikler için bazen küçük miktarda su damlasını silmek gerekebilir. Ama en azından mutfak tezgahınız daha az su damlasıyla dolacaktır.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Why do plastic containers always come out wet from the dishwasher? Science has the answer. Yayınlanma tarihi: 18 Mart 2025. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: Why do plastic containers always come out wet from the dishwasher? Science has the answer
- Why plastic doesn’t dry in the dishwasher. Yayınlanma tarihi: 30 Ağustos 2022. Kaynak site: BBC. Bağlantı: Why plastic doesn’t dry in the dishwashe/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
