Hayatınızın seyahati için bavulunuzu hazırladığınızı hayal edin. Hedefiniz Antarktika’ya ulaşmak olsun! Güney Kutbu’nu göreceksin ve belki de birkaç penguen fotoğrafı çekme şansınız olacak. Ama gerçek Güney Kutbu’nu nasıl bulacaksınız?
Aklınıza belki de bunun için bir pusulaya güvenmek gelecektir. Sonuçta pusulalar binlerce yıldır insanların Dünya’nın etrafında yollarını bulmalarına yardımcı oluyor. Manyetik iğneli pusulalar binlerce yıldır insanlar tarafından yön bulmak için kullanılıyor. Dünya’nın manyetik alanı pusulanın manyetik iğnesinin bir tarafını güneye bir tarafını kuzeye doğru çekiyor.
Böylece kullanıcılar hangi tarafın manyetik kuzey olduğunu hep biliyorlar. Bu nedenle size de yardımcı olmasını beklemek elbette mantıklı. Ancak, Güney Kutbu’na yaklaştığınız zaman bir pusulanın garip davranacağını söyleyeceğimiz için bu planınızdan vazgeçebilirsiniz.
Manyetik Kutuplar İle Coğrafi Kutuplar Aynı Şey Demek Değildir
Dünyanın kendisi, çekirdeğindeki soğumamış kısımları bulunduğu için temelinde dev bir mıknatıstır. Bu büyük mıknatısın artı ve eksi uçları kuzey ve güney kutuplarındadır. Bu arada bir karışıklık yaratmaması açısından hatırlatalım. Aslında Dünyanın hem coğrafi hem de manyetik kutupları vardır. Coğrafi Kuzey ve Güney Kutupları, Dünya’nın döndüğü merkezi bir eksenin zıt uçlarını işaret ederler.
Coğrafi Kuzey Kutbu, Dünya’nın ekseninin yüzeyiyle kesiştiği gezegendeki en kuzey noktadır. Enlemi 90 derece kuzeydir. Tüm uzunlamasına çizgiler ondan başladığı için, Kuzey Kutbu’nun saat dilimi yoktur. Ancak görselde de gördüğünüz gibi bu noktanın manyetik kuzey kutbu ile arasında oldukça çok mesafe vardır. Bu arada hatırlatalım. Kuzey kutbunda her yer aslında güneydir. Bu söylediklerimizin aynısı elbette Güney kutbu için de geçerlidir. Aslında Güney kutbunda da her yer kuzeydir.
Üstelik Kuzey ve Güney manyetik kutuplarının konumları da sabit noktalar değildir. Bu nedenle coğrafi kutuplardan uzaklıkları birkaç bin kilometreye kadar değişebilmektedir. Bunun nedeni de dünyamızın yapısı ile ilgilidir.
Dünyanın manyetik alanı, gezegenin dönüşü ve bunun sonucunda çekirdeğindeki demir açısından zengin sıvının çalkalanmasıyla oluşur. Bu nedenle manyetik alan ve elbette manyetik kutuplar bu sıvının hareketinin hızına ve modeline tepki olarak değişir. Aslında bu değişim şu anda da yılda yaklaşık 55 km hızla devam ediyor. Olayın ilginçliği bu kadarla da bitmiyor. Bilimin kesin olarak saptadığı bir sürpriz daha var. Bu manyetik kutupların yerleri de sabit değil, zamanla değişiyor, kuzey güneye, güney kuzeye geliyor.
Bunun anlamı ise şu. Eğer elinize bir pusula alıp zaman yolculuğu yapabilseydiniz, birkaç milyon yıl önce pusulanızın kuzey gösteren ucuna bakarak seyahat edince sizi penguenlerin büyük atalarının karşıladığını, yani güney kutbuna vardığınızı şaşırarak görürdünüz. Manyetik kutupların niçin ve nasıl yer değiştirdikleri henüz tam bilinmiyor. Bu olayın dünyada kraterlerin oluşması, iklimlerin değişmesi, bazı canlı türlerinin yok olması gibi olaylarla yakın ilgisi olduğu sanılıyor.
Bir Pusula Tam Olarak Kuzey Yönünü Göstermez
Biliyoruz ki, bir pusulayı kullanmamıza olanak sağlayan şey aslında Dünya’nın sahip olduğu manyetik alandır. Bu nedenle bir pusulanın bize kuzey olarak gösterdiği yer aslında manyetik kuzeydir. Yani aslında dünyamızın gerçek kuzeyi değildir. Pusulanın gösterdiği kuzey yönünü devamlı takip ederseniz kuzey kutbuna hiçbir zaman ulaşamazsınız. O noktadan 7 derece yani kilometrelerce uzaklıktaki manyetik kutba varırsınız.
Ayrıca, Dünya’nın manyetik alanı, Kuzey Kutbu’ndan Güney Kutbu’na kadar düz çizgiler halinde değildir. Manyetik kutuplara yaklaştıkça alan çizgileri kıvrılır. Bu manyetik alan çizgileri ekvatora yaklaştıkça yatay, kutuplara yaklaştıkça da dik hale gelir. Manyetik kuzey ve güney kutbunda da, manyetik alanın doğrultusu yere tam dik ve içeri doğru yönelmiş durumdadır. Yani bu noktalara gidip bir pusula kullanmaya karar verirseniz, iğnenin kuzeyi göstermesi gereken ucu manyetik kuzey kutbunda yeri, manyetik güney kutbunda da ise gökyüzünü gösterecektir.
Bu garipliklerden dolayı, kutup araştırmacıları bir pusula kullanmaktan ziyade güneşin açısını veya yıldızların konumlarını haritalayarak kuzeyin konumunu hesaplamaya çalışır. Günümüzde, Antarktika çevresinde yürüyüş yapan insanlar, hangi yolun kuzey olduğunu bulmak için ise GPS kullanıyor.
Bu arada son bir bilgi. Bir pusulanın hangi yönün kuzey, hangi yönün güney olduğu konusunda en doğru okumayı sağlayacağı yer yalnızca ekvator bölgesidir. Bunun nedeni, az evvel de aktardığımız gibi, ekvatorda gezegenin tüm manyetik alan çizgilerinin yatay ve Dünya yüzeyine paralel olmasıdır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- How Do Compasses Tell Which Way Is North at the South Pole?; Yayınlanma tarihi: 6 Ekim 2019; Bağlantı: https://www.livescience.com/
- The North Pole: Location, Weather, Exploration … and Santa; yayınlanma tarihi: 1 Ekim 2017; Bağlantı: https://www.livescience.com
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
