Romantizm, Batı tarihinde karmaşık ve çok yönlü bir kültürel hareketti. Romantikler duyguyu akla, sanatı bilime, doğayı uygarlığa, bireysel özgürlüğü toplumsal düzene üstün tutmuştu. Bu dönemin önemli isimlerinden birisi Jean Jacques Rousseau idi. Rousseau Emile isimli hayali bir karakter ile o dönemin ideal insanını tanımlamıştı.
Rousseau, özellikle Julie, ya da Yeni Heloise (1761) adlı duygusal romanı, Emile (1762) adlı romansı eğitim incelemesi ve en çok da şaşırtıcı açıklıkta kaleme aldığı otobiyografisi İtiraflar (1782) ile tanınır.
Bu eserlerinde Rousseau, duyguların hakikate ulaşmada akıldan daha güvenilir bir yol gösterici olduğunu savunur. Ona göre insanın iç sesi, toplumsal kurallardan daha gerçek ve daha doğaldır. Ayrıca Rousseau’nun demokrasi, halk egemenliği ve eşitlik üzerine geliştirdiği düşünceler, Fransız Devrimi’nin siyasi anlayışı üzerinde derin bir etki bırakmıştır.
Jean Jacques Rousseau ve Emile
Kitapta çocukluk, çocukluk, ergenlik öncesi, ergenlik ve yetişkinlik dönemlerinden geçen bir çocuğun hikayesi anlatılıyor.
Rousseau, bugün “çocuk merkezli eğitim” olarak tanımladığımız anlayışın temelini atan isimlerden biridir. Bu yaklaşımını, 1762’de yayımlanan etkileyici eseri Emile ya da Eğitim Üzerine adlı kitabında detaylı biçimde ortaya koymuştur.
Kitap, Emile adındaki hayali bir erkek çocuğun doğumdan yetişkinliğe kadar olan eğitim sürecini anlatır. Beş bölümden oluşan eserde, çocuğun her gelişim evresi için uygun eğitim yöntemleri önerilir. Rousseau’ya göre iyi bir eğitim, doğayla uyumlu, çocuğun bireysel gelişimini temel alan ve özgürlüğünü gözeten bir süreç olmalıdır.
Ancak Emile yayımlandığında ciddi tepkilerle karşılaştı. 1765 yılında Paris’te ve ardından Amsterdam’da basılan kitap kısa sürede Fransa’da yasaklandı. Tüm eleştirilere rağmen, Emile modern eğitim teorisi ve uygulamasına önemli bir katkı olarak kabul edilir.
Rousseau’ya Göre Çocuk Gelişiminin 5 Aşaması
Kitapta, bir çocuğun doğumdan yetişkinliğe kadar geçirdiği beş temel gelişim evresi ele alınır. Her aşama, çocuğun fiziksel, duygusal ve zihinsel ihtiyaçlarına göre şekillendirilmiş bir eğitim anlayışıyla anlatılır. Özetle bu aşamalar şu şekildedir:
1. Aşama: Erken çocukluk
Rousseau, Emile kitabında birinci aşamaya Emile’nin doğumuyla başlar. Bu dönemde, çocuğun fiziksel gelişimini desteklemek ebeveynlerin temel görevidir. Emile’i yalnızca annesi beslemelidir; çünkü anne, doğası gereği çocuğuna en derin sevgiyi duyar.
Çocuğun duyular yoluyla dünyayı deneyimleyebilmesi için bol giysiler giydirilmeli, özgürce hareket edebileceği geniş bir beşiğe yatırılmalıdır.
Eğer Emile yemek istemezse, yemesi için yönlendirilmelidir. Sol elini kullanmak isterse buna izin verilmeli, doğal eğilimlerine saygı gösterilmelidir. Fiziksel cezalardan ve bağırmaktan kaçınılmalıdır. Emile ağladığında, annesi onun ne anlatmak istediğini anlamaya çalışmalı, altında yatan nedeni araştırmalıdır.
Çocuklar özünde iyidir. Bu nedenle, onların saf zihnini olumsuz biçimde etkileyebilecek kişilerden korumak, bu dönemde ebeveynlerin sorumluluğudur.
2. Aşama Çocukluk
Rousseau, Emile adlı çocuğun büyümesinin ikinci aşamasında, duyularının geliştirilmesi gerektiğini savunur. Ona göre bu gereklidir; çünkü zihnin bilgiyi doğru algılayabilmesi ve sağlıklı bir muhakeme yeteneği geliştirebilmesi için çeşitli duyulara ihtiyaç vardır.
Bu dönemde Emile’in dışarıda oyun oynamasına ve doğayla etkileşim kurarak deneyim kazanmasına izin verilmelidir. Şehir yaşamı ya da okul ortamı, bu yaştaki bir çocuk için uygun değildir.
Emile, eylemlerinin sonuçlarını bizzat yaşayarak doğruyu yanlıştan ayırmayı öğrenecektir. Öğretmen, bu süreçte yönlendirici değil, gözlemci konumunda olmalıdır. Ancak bu şekilde Emile, ahlakı ve erdemi zorlamayla değil, doğal yollarla içselleştirebilir.
3. Aşama Ön Ergenlik
Ergenlik öncesi dönemde Emile, artık nasıl akıl yürüteceğini öğrenmeye hazırdır. Rousseau’ya göre yalnızca kendi kendine yönelen bir öğrenme süreci, gerçek bilgiye ulaşmak için gerekli olan disiplini sağlar.
Bu nedenle öğretmen, Emile’in ilgi alanlarına güvenmeli ve onun tercihleri doğrultusunda eğitimi desteklemelidir. Dil öğrenimi ise ancak doğal yollarla, günlük konuşmalar içinde kendiliğinden gerçekleşmelidir.
Emile, yaratıcılık ve zekâ gerektiren el işlerinde de eğitilmelidir. Bu, onun çalışmanın değerini bilen, erdemli bir yetişkin olmasına katkı sağlar. Aynı zamanda, ileride yaşam koşulları değiştiğinde kendi geçimini sağlayabilmesine olanak tanır.
4. Aşama Ergenlik
Jean Jacques Rousseau’ya göre Emile, bu dönemde eğitiminin son aşaması olan duygusal gelişime hazırdır. Artık karmaşık duyguları anlayabilecek bir olgunluğa ulaşmıştır. Geçirdiği tüm aşamalardan sonra, başkalarıyla birlikte ve başkaları için yaşamayı öğrenen sevgi dolu bir birey hâline gelir.
Örgün eğitime de bu dönemde başlar. Din gibi soyut ve karmaşık kavramlarla ilk kez bu aşamada tanışır. Aynı zamanda, diğer insanlarla sosyalleşmek için en uygun dönem yine bu evredir.
5. Aşama Yetişkinlik
Yetişkinlik döneminde Emile, özgür iradeye sahip, erdemli bir birey olur. Güçlü karakteri sayesinde zenginlik, statü ya da dünyevi cazibeler onun ilgisini çekmez. Artık hayatını paylaşacağı eşiyle tanışmaya hazırdır.
Kitapta ideal kadın figürünü temsil eden eşi, kocasına itaat edecek şekilde eğitilmiştir. Bu bölüm, Rousseau’nun en fazla eleştiri alan görüşlerinden biridir. “Erkek güçlü ve aktif; kadın zayıf ve pasif olmalı” diye yazar. Sophie’nin görevi, kocasını memnun etmek, ona tavsiyelerde bulunmak ve gerektiğinde teselli etmektir.
Sonuç olarak
Tartışmalı yönleri olsa da Rousseau’nun Emile isimli kitabı, modern eğitim anlayışının temellerinden biri sayılmaktadır. Bugün hâlâ bireyin özgürlüğünü, deneyim yoluyla öğrenmeyi ve doğayla uyumlu yaşamayı savunan pek çok pedagojik yaklaşım, kökenini Rousseau’nun bu eserinde bulur.
Yazının devamında göz atmak isterseniz: Romanya Yetimhaneleri Çocukluk Dönemi Hakkında Bizlere Ne Öğretti?
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Rousseau’s 5 Stages of Child Development. Yayınlanma tarihi: 4 Mayıs 2023. Bağlantı: https://sproutsschools.com/rousseaus-5-stages-of-child-development/?
- The Editors of Encyclopaedia Britannica. “Émile”. Encyclopedia Britannica, 14 Apr. 2023, https://www.britannica.com/topic/Emile-or-On-Education. Accessed 16 April 2025.
Matematiksel
