Bu durum çoğumuzun tanıdığı bir döngüdür. Sınava çalışırsınız; her şey açık, mantıklı ve akılda kalıcı görünür. Ancak sınav anı geldiğinde, sanki çalıştığınız tüm bilgiler bir anda silinmiş gibidir. Zihninizden bir şey çekip çıkarmaya çalışırsınız—ne olursa. Ama ne kadar zorlarsanız, bilgi o kadar uzaklaşır. Peki ama çok çalışsak da sınavda unutma neden olur? Daha da önemlisi unutmamanın bir yolu var mı?
Bir sınava hazırlanıyorsunuz ve her şey yolunda gözüküyor. Konuları çalıştınız, gerekli hazırlıkları yaptınız ve konuya hakim olduğunu düşünüyorsunuz. Ancak bu ertesi gün sınavınızın iyi geçeceğini garanti etmez. Çünkü çoğu zaman sınav esnasında öğrendiğimiz her şeyin bir anda aklımızdan uçup gittiğini fark ederiz.
Soruları doğru yanıt verecek miyim? Yeterince tekrar yaptım mı? Ya kazanamazsam? Haklısınız. Hemen hemen herkes söz konusu olan bir sınav özellikle de önemli bir sınav olduğu zamanlarda sınav kaygısı sorunu ile yüzleşmek zorunda kalır. Bu kaygının geri dönüşü de kimi zaman soruları gördüğünüz zaman donup kalma, bildiğiz tüm bilgileri unutmuş hissetme biçiminde olur.
Sınavda Bildiklerimizi Unutmadan Sorumlu Üç Beyin Bölgesi Vardır
1. Hipotalamus
Hipotalamus, duygularımızla bedensel tepkilerimiz arasındaki köprü gibi işlev görür. Bu bölge, endokrin sistemle yani hormonları kontrol eden sistemle doğrudan bağlantılıdır. Stresli bir durumda kortizol gibi stres hormonlarının salgılanmasını düzenler. Bu da kalp atışını hızlandırır, nefes alışverişini değiştirir ve bedeni “kaç ya da savaş” moduna geçirir. Ancak bu tepki, zihinsel odaklanmayı olumsuz etkileyebilir.
2. Hipokampus
Hipokampus, beynin öğrenme ve hatırlama süreçlerinden sorumlu alt kortikal bir yapıdır. Yeni bilgilerin öğrenilmesi ve hatırlanması bu bölgeden geçer. Hipokampus, adeta bir hafıza kapısı gibi çalışır: Beyne giren ve çıkan her bilgi bu kapıdan geçmek zorundadır. Ancak yüksek stres altında bu kapı adeta kitlenir—bilgiye erişmek zorlaşır, hatta imkânsızlaşabilir. Bu da sınav anında yaşanan “hiçbir şey hatırlayamama” hissini açıklar.
Bu iki yapı birlikte çalıştığında ve stres faktörleri devreye girdiğinde, öğrenilen bilgilerin geri çağrılması duraksar. Sınavda unutma aslında öğrenilen şeylerin silinmesi değil, beynin o anda bu bilgilere ulaşamaması durumudur.
3. Prefrontal Korteks
Prefrontal korteks, gözlerinizin hemen arkasında yer alır ve beynin sakin, mantıklı ve kontrolcü bölgesidir. İnsan davranışlarını planlama, düşünme, değerlendirme ve düzenleme gibi yüksek düzey bilişsel işlevler büyük ölçüde burada gerçekleşir. Bu bölge, özellikle üç temel alanda kritik rol oynar:
- Çalışma belleği: Zihninizde bilgiyi kısa süreli olarak tutup işleme yetiniz. Örneğin, bir soruyu okuduktan sonra cevabı zihninizde parçalara ayırıp yeniden birleştirmek.
- Dürtü kontrolü: Anlık tepkileri bastırma ve daha uygun davranışlar seçebilme yetisi. Stres altında paniklememeyi sağlar.
- Karar verme: Birden fazla seçenek arasında mantıklı bir yanıtı seçme becerisi.
Ancak yoğun stres veya kaygı durumlarında, hipotalamusun tetiklediği hormonal dalgalanmalar prefrontal korteksin verimli çalışmasını bozar. Bu olduğunda, bilgileri mantıklı şekilde işleyemez, net düşünemez ve sınav gibi baskı altında olunan anlarda zihnin “donmuş” gibi hissetmesine yol açar.
Sınavlar Kimi Durumlarda Beynimiz İçin Bir Tehdittir
Sınavlara hazırlanırken genellikle düşük baskılı bir ortamda çalışırız. Bu tür bir ortamda, beyin soğuk biliş (cold cognition) denilen mantıklı ve analitik düşünme süreçlerini rahatça devreye sokar. Örneğin evde, kendi yatağınızda, sevdiğiniz müzik eşliğinde çalışırken; hipotalamus stres hormonlarını düşük seviyede tutar, prefrontal korteks ve hipokampus ise sorunsuz bir şekilde çalışır. Bilgi öğrenilir, saklanır ve gerektiğinde erişilmek üzere hazır hâle gelir.
Ancak işler değişir. Birdenbire yüksek riskli ve belirsiz bir sınav ortamına girildiğinde, beyin artık sıcak biliş (hot cognition) evresine geçer. Bu terim, mantık dışı ve duygusal olarak yönlendirilen düşünme biçimlerini tanımlar. Sıcak biliş, genellikle açık bir tehdit veya yoğun stres durumunda devreye girer. Yani bir sınav, şu tür düşüncelerle birlikte gelen bir stres zincirini tetikler:
- “Burada başarısız olursam geleceğim ne olacak?”
- “Ya hiçbir şey hatırlayamazsam?”
- “Bu sınavı geçemezsem ne olur?”
- “Diğer herkes benden daha iyi hazırlanmıştır.”
Bu düşünceler, hipotalamusu alarma geçirir. Kortizol gibi stres hormonları yükselir. Bu da hipokampusun bilgi çağırma görevini yavaşlatır ve prefrontal korteksin net karar verme becerisini sekteye uğratır. Sonuç? Zihninizin boşaldığını hissedersiniz. Çalıştığınız her şey oradaymış gibi ama erişilmez hâlde durur. Bu, yeterince hazırlıklı olmadığınızın değil, beyninizin yanlış moda geçtiğinin bir işaretidir.
Özetle sınavda unutma dediğimiz şey beynimizin sınavı bir tehdit olarak algılamasının ve bir nevi onla savaşmasının sonucudur. Neticede de bu süreç, mantıksal bilişsel faaliyetin üstlenilmesini zorlaştırarak bir nevi geçici beyin durmasına neden olmaktadır.
Sınavda Unutma Sorununu Nasıl Çözeriz?
İyi haber şu ki, zihin boşalmasını önlemek için yapılabilecek bazı etkili şeyler var. İlk olarak stresi azaltmaya odaklanmak gerekiyor. Bunu başarmanın yollarından biri, sınav sırasında algılanan tehdidi yeniden çerçevelemeye yönelik bilişsel davranışçı teknikler veya gevşeme yöntemleri uygulamak. Bu tür yöntemlerin düzenli uygulanması, sınav esnasında tetiklenen stres tepkisini azaltabilir ve kişinin yeniden mantıklı düşünme moduna geçmesini sağlayabilir.
Bir diğer önemli nokta ise hazırlık şekli. Orduların yeni askerleri, gerçek çatışma senaryolarını taklit eden stresli ortamlarda eğitmesinin temel nedeni, onları ilerideki benzer durumlarda soğuk bilişi koruyabilecek hale getirmektir. Çünkü bir kişi belirli bir durumu ne kadar çok deneyimlerse, o durumu tehdit olarak algılaması da o kadar azalır.
Bu nedenle sınava hazırlanırken, tamamen rahatlatıcı ve huzurlu bir ortamda değil, gerçek sınav koşullarını taklit eden bir şekilde çalışmak faydalı olur. Kendinizi sınav anının baskısına benzer küçük streslerle zorlamak, o an geldiğinde beyninizin panik yerine mantıkla yanıt vermesine yardımcı olur.
Son olarak kötü bir sonuç alsanız bile bunun bir son olduğu düşüncesini kafanızdan çıkarın. Bu sizin bir daha ki sefere iyileştirme yapamayacağınız anlamına gelmez, bunu asla unutmayın.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- What causes mind blanks during exams? Kaynak site: The Conversation. Yayınlanma tarihi: 25 Ekim 2016. Bağlantı: What causes mind blanks during exams?
- Richardson, K. M., & Rothstein, H. R. (2008). Effects of occupational stress management intervention programs: A meta-analysis. Journal of Occupational Health Psychology, 13(1), 69–93. https://doi.org/10.1037/1076-8998.13.1.69
- Arnsten A, Mazure CM, Sinha R. This is your brain in meltdown. Sci Am. 2012 Apr;306(4):48-53. doi: 10.1038/scientificamerican0412-48. PMID: 22486116; PMCID: PMC4774859.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
