İnsan hayatı boyunca öğrenmeye devam eder, ancak bulunduğunuz öğrenme aşamasını anlamak için bazı yaklaşımlar vardır. Bu yazıda iki tanesini inceleyeceğiz: Yetkinlik Merdiveni ve Dreyfus’un beceri kazanımı modeli.
Öğrenmenizin gerçekten etkili olup olmadığını ve acemilikten ustalığa geçtiğinizi nasıl anlarsınız? Bir zamanlar iki kardeş araştırmacı, Stuart ve Hubert Dreyfus, insanların öğrenme ve beceri kazanma biçimini taklit eden bir yazılım tasarlamayı hedeflediler. Bunu başarmak için önce insanların nasıl öğrendiğini anlamaları gerekiyordu.
Bu amaçla, Dreyfus kardeşler beceri kazanım sürecini açıklayan bir model geliştirdi. Araştırmalarında ticari pilotlar ve dünya çapında satranç ustaları gibi yüksek beceri gerektiren meslekleri incelediler. Modeli 1980 yılında Kaliforniya Üniversitesi’nde yürüttükleri araştırmaların sonucunda yayımladıkları on sekiz sayfalık bir raporda sundular.
Bu rapor, öğrenme alanında büyük etki yarattı ve bugün hâlâ bilgi edinme sürecinin aşamalarını değerlendirmede güçlü bir yol haritası olarak kabul ediliyor. Dreyfus modeline göre bir öğrenci beş belirgin aşamadan geçer.
Dreyfus Beceri Kazanımı Modeli Aşamaları
Acemi aşamasında öğrenci tamamen boş bir sayfa gibidir. Henüz öğrenmeye başladığı konuda hiçbir deneyimi yoktur. Bu dönemde konunun temel kavramlarını, özelliklerini ve özellikle de uyması gereken kuralları öğrenir. Zamanının büyük kısmını bu kuralları ve ilkeleri anlamaya ayırmalıdır.
İleri acemi aşamasında öğrenci artık temel kuralları öğrenmiştir ve sınıfta öğrendiklerini gerçek dünyada uygulamaya başlar. Hâlâ hatalar yapar ama ilerleme kaydeder. Bu aşamada öğrenme ve uygulama arasında dengeli bir zaman paylaşımı gerekir.
Yeterlik aşamasında öğrenci artık becerinin tüm kurallarını bilir, ancak hangi kuralların hangi durumda geçerli olduğunu seçmek zorundadır. Bu dönemde ağırlıklı olarak pratik yaparak öğrenmeyi derinleştirmesi gerekir.
Yetkinlik aşamasında öğrenci becerisini akıcı biçimde uygular ve ne yaptığının bilincindedir. Hangi yöntemi ne zaman kullanacağını güvenle seçer. Yine de başkalarını gözlemlemeye ve fikir almaya devam eder. Bu aşamada bilgi edinme süreci tamamlanmış, uygulama ve alışkanlık kazanma süreci başlamıştır.
Uzmanlık aşamasında öğrenci artık ustalaşmıştır. Beceriyi analiz etmeden, doğal biçimde uygular. Performansı pürüzsüz ve neredeyse büyüleyici görünür, ama bu noktaya gelmek uzun bir çabanın sonucudur. Artık pratik, yalnızca bu doğal ve zahmetsiz becerileri sürdürmek için vardır.
Dreyfus modeli, beceri ve bilgi edinme sürecini açıklayan bir başka yöntem olan dört yeterlik aşamasını hatırlatır. Bu modele göre, bireyler bir beceriyi öğrenirken dört temel aşamadan geçer:
Öğrenmenin Dört Düzeyi Nedir?
Bu dört aşamalı model, ilk olarak 1960 yılında New York Üniversitesi’nden üç yönetim profesörünün yazdığı Management of Training Programs adlı ders kitabında ortaya çıktı.
Yönetim eğitmeni Martin M. Broadwell, 1969 yılında yayımladığı bir makalede bu modeli “öğretmenin dört düzeyi” olarak adlandırdı. Paul R. Curtiss ve Phillip W. Warren ise 1973’te yayımladıkları The Dynamics of Life Skills Coaching adlı kitapta aynı modele yer verdi.
1970’lerde Gordon Training International çalışanı Noel Burch modeli kullanarak ona “herhangi bir yeni beceriyi öğrenmenin dört aşaması” adını verdi. Daha sonraki yıllarda model sıkça Abraham Maslow’a atfedildi, ancak bu doğru değildir; çünkü bu model Maslow’un temel eserlerinde yer almaz.
Bilinçsiz yetersizlik aşamasında kişi bir beceriyi nasıl yapacağını bilmez ve bu eksikliğinin farkında da değildir. Hatta o becerinin yararlı olduğunu bile reddeder. Bir sonraki aşamaya geçmek için önce kendi yetersizliğini ve yeni becerinin değerini kabul etmesi gerekir. Bu aşamada kalma süresi, öğrenme isteğini tetikleyen motivasyonun gücüne bağlıdır.
Bilinçli yetersizlik aşamasında kişi hâlâ beceriyi yapamaz, ancak artık eksikliğinin farkındadır. Yeni bir becerinin bu açığı kapatabileceğini anlar. Bu dönemde yapılan hatalar öğrenme sürecinin doğal bir parçasıdır.
Bilinçli yeterlik aşamasında kişi artık bir beceriyi nasıl yapacağını bilir, fakat uygulama sırasında yoğun dikkat gerekir. Becerinin adımları tek tek düşünülerek yapılır ve süreç büyük ölçüde bilinçli kontrol altındadır.
Bilinçsiz yeterlik aşamasında kişi beceriyi o kadar çok tekrar etmiştir ki artık düşünmeden, doğal biçimde uygular. Bu noktada beceri otomatikleşmiştir; kişi aynı anda başka bir işi de yapabilir. Bazen, bu aşamaya ulaşan bireyler edindikleri beceriyi başkalarına da öğretebilir.
Sonuç Olarak
Herkes seçtiği arayışın zirvesine ulaşmayı sever. Alanında uzman olmak ister. Ancak gördüğünüz gibi bunun bir çok aşaması vardır. Doğal yeteneklerinizi kontrol edemediğiniz için, bir beceride daha yetkin olmak istiyorsanız, öğrenme sürecinizi mümkün olduğunca optimize ederken, yeterli zaman ve çaba harcadığınızdan emin olmaya odaklanmanız gerekecektir.
Yeni bir beceri öğrenirken ne zaman uzman olacağım sorusunun cevabını bize belki de en güzel Niels Bohr verir. “Bir uzman, çok dar bir alanda yapılabilecek hataların tamamını yapmış kişiye denir.”. Bu yazının devamında Yazı Yazma Becerinizi Nasıl Geliştirirsiniz? Basit Ama Kapsamlı Bir Kılavuz başlıklı yazımıza da göz atmanızı öneririz.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Dreyfus model of skill acquisition; Bağlantı: https://en.wikipedia.org/
- Peña A. The Dreyfus model of clinical problem-solving skills acquisition: a critical perspective. Med Educ Online. 2010 Jun 14;15. doi: 10.3402/meo.v15i0.4846. PMID: 20563279; PMCID: PMC2887319.
- The Stages of Learning: How You Become More Competent at Skills; Bağlantı: https://effectiviology.com/t
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
