Altın son derece özel bir malzemedir ve insanlık tarihinde benzersiz bir yere sahiptir. Uygarlıkları refahın zirvesine taşımıştır. Sümerlerin, Mısırlıların, Britanyalıların, Mezopotamyalıların ve Romalıların imparatorlukları, altına sahip olmanın getirdiği güç ve zenginlik üzerine kuruluydu.
Altın, başka hiçbir malzemenin başaramadığı ölçüde şarkılarda, hikâyelerde ve efsanelerde hayal gücünü besledi. Ulusları savaşa sürükledi.
Altın Neden Değerlidir?
Birçok malzemenin aksine, altının yakın zamana kadar neredeyse hiç teknolojik değeri yoktu. Tarımı kökten değiştiren sabanlara dönüştürülmedi; bunu bronz yaptı. Sanayi Devrimi’ni hızlandıran atılımları sağlamadı; bunu demir ve çelik başardı.
Mekanizasyonu ve seri üretimi mümkün kılan çeliği kesip şekillendirmede kullanılmadı; bu rol elmasa aitti. Mikroskobik ve sonsuz olanı anlamamızı sağlayan merceklere dönüşmedi.
Altının tarihsel değeri, neredeyse bütünüyle kültürel anlamından kaynaklanıyordu. Zenginliğin ve gücün simgesiydi; bugün de öyledir. VIII. Henry’nin danışmanı Sir Thomas More bunu çarpıcı biçimde dile getirir:
Yarı değerli taşlarla süslenmiş çoğunlukla altından yapılmıştır
“Bir odun parçasından farksız, ne kadar aptalsa o kadar bayağı birinin, yalnızca elinde bir yığın altın olduğu için birçok bilge ve iyi insanın ona hizmet etmesi ne tuhaftır. Üstelik bir kaza ya da bir hukuk oyunu —ki bazen şans kadar büyük değişimler yaratır— bu serveti efendiden en sıradan kölesine geçirirse, eski efendi hemen ötekinin hizmetkârı olur; sanki servetin bir uzantısıymış ve onu izlemek zorundaymış gibi.”
Altın, güzelliği ve kalıcılığı nedeniyle en eski çağlardan beri değer görür. Altını özel kılan ve atalarımızı ilk anda büyülemiş olması gereken özellik, benzersiz sarı rengidir. Bir dere yatağında, donuk kum ve çakıl parçaları arasında parlayan küçük altın taneleri karşı konulamaz olmalıydı.
Metaller arasında altın, atmosferik korozyona en dirençli olanıdır. Yıllarca, hatta Mısır mezarlarında olduğu gibi binlerce yıl toprağın altında kaldıktan sonra bile demir eserler paslanmış, bakır hoş bir yeşile dönmüş olabilir; ama altın, saklandığı ilk günkü görünümünü korur.
Neden Para Birimi Olarak Altını Seçtik?
Altın, kimyasal simgesiyle Au, periyodik tabloda yetmiş dokuzuncu sırada yer alır. Gümüşün hemen altında bulunur; komşuları platin ve cıvadır. Bakır, gümüş ve altın aynı grup içinde yer alır. Bu nedenle benzer davranmaları beklenir. Ancak özellikle oksijenle tepkimeleri söz konusu olduğunda durum böyle değildir.
Bunun nedeni oldukça karmaşıktır ve Einstein’ın görelilik kuramına kadar uzanır. Bakır, gümüş ve altın atomlarının en dış kabuğunda birer elektron vardır. Altın atomunda bu elektron, büyük ve ağır çekirdeğe çok daha sıkı bağlanır. Gümüş ve bakırın çekirdekleri altına göre daha küçüktür.
Altında, pozitif yüklü çekirdek ile negatif yüklü elektron arasındaki çekim çok güçlüdür. Elektronun çekirdeğe düşmemesi için ışık hızına yakın hızlarda hareket etmesi gerekir. Bu yüzden altının dış elektronu, gümüş ve bakırdakine kıyasla çekirdeğe daha yakın ve daha sıkı tutulur. Sonuç olarak, oksijenle bağ kurma ihtimali daha düşüktür ve altın çok daha az tepkimeye girer.
Aynı grupta yer aldıkları için altın ve gümüş bazı ortak özellikler taşır. Her ikisi de elektriği ve ısıyı çok iyi iletir. Platin gibi altın da tepkimeye girmemesi nedeniyle değerli kabul edilen bir metaldir. Ancak platin altından çok daha serttir. Erime sıcaklığı da daha yüksektir. Bu özellikler, platinle çalışmayı kuyumcular için daha zor hâle getirir.
Cıva ile altın periyodik tabloda yan yana bulunur ve ikisi de ağır metaldir. Buna rağmen aralarında çok az ortak nokta vardır. Cıva, oda sıcaklığında sıvı olan tek metaldir. Bu özelliği bile onu diğer tüm metallerden ayırmaya yeter.
Altın, bilinen tüm metaller arasında en kolay şekil verilenlerden biridir. Saf hâlindeyken, ışığın içinden geçebileceği kadar ince yapraklara dönüştürülebilir. Bu özellikler bir araya geldiğinde, altını para birimi olarak kullanmaya son derece elverişli kılar.
Altın Günümüzde Neden Hala Değerli?
Periyodik tablodaki elementlerden dokuzu, nükleer tıpta kullanılan radyoaktif izotoplara sahip, doğal olarak oluşan elementlerdir. Altın radyoaktif olmamakla birlikte, altın içeren ilaçlar tıpta oldukça faydalıdır. Ayrıca altının fiziksel özellikleri, onu uzay araştırmalarının vazgeçilmez bir parçası hâline getirir. Özellikle yüksek elektrik iletkenliği ve korozyona karşı dayanıklılığı sayesinde, altın uydu bileşenlerinde kritik bir rol oynar.
Altın, nanoteknoloji alanında da giderek daha fazla kullanılmaktadır. Nanoyapılar olarak bilinen nano ölçekli nesneler, o kadar küçüktür ki malzemeler bu boyutta tamamen farklı kimyasal ve fiziksel özellikler sergiler. Bu durum, aynı materyalin farklı amaçlarla kullanılabilmesini mümkün kılar.
Altının karakteristik sarı bir rengi vardır. Ancak çok küçük parçalara ayrıldığında, altın nanopartikülleri göreceli boyutlarına bağlı olarak kırmızıdan mora kadar değişen renkler gösterebilir. Bu tür nanopartiküller, çeşitli uygulama alanlarında kullanılmaktadır.
Örneğin, hamilelik testlerinde gördüğünüz kırmızı renk, aslında altın nanopartiküllerinden kaynaklanmaktadır. Ayrıca altın nanopartiküllerinin etkili bir katalizör olduğu da bilimsel olarak kanıtlanmıştır.
Sonuç olarak
Uzmanlar, altının henüz keşfedilmemiş birçok potansiyel kullanım alanı olduğunu düşünüyor. Bu nedenle, altının uzun bir süre daha değerini koruyacağı öngörülüyor.
Sonuç olarak, altın bugün hâlâ dünyanın en pahalı maddelerinden biri olmaya devam ediyor. Ancak bu süreçte altın madenciliği, gezegenimiz üzerinde ciddi tahribatlara yol açıyor. Yukarıda sayılan tüm nedenler, altın madenciliğinin insanlık ve çevre açısından yarattığı şaşırtıcı bedeli haklı çıkarmaya yetmiyo
Kaynaklar ve İleri okumalar:
- Why Do Humans Value Gold and Silver So Much? yayınlanma tarihi: 8 Temmuz 2022; Kaynak site: Science ABC. Bağlantı: Why Do Humans Value Gold and Silver So Much?/
- Lezak, Stephen & Wilson, Cavin & Ansar, Atif & Bazilian, Morgan. (2022). The case against gold mining. Environmental Research Letters. 18. 10.1088/1748-9326/ac9f26.
- Raubenheimer, Helgard & Schmidbaur, Hubert. (2014). The Late Start and Amazing Upswing in Gold Chemistry. Journal of Chemical Education. 91. 2024-2036. 10.1021/ed400782p.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
