Bilim insanları bir süredir Dünya’nın altıncı kitlesel yok oluşunun başladığını öne sürüyor. Dünyanın her yerinden araştırmacılar, Dünya’da yaşamın ortaya çıkışını ve yok oluşunu araştırmak için astronomi, jeoloji, kimya, biyoloji, arkeoloji ve diğer bilim dallarını kullanıyor. Elde edilen bulgulara bir göz atalım.
Kitlesel yok oluş, genellikle “kısa” bir jeolojik zaman dilimi içerisinde Dünya’da var olan tüm türlerin yaklaşık dörtte üçünün yok olması olarak tanımlanır. Bu arada, “kısa” 2,8 milyon yıldan daha az anlamına gelir.
3,5 milyar yıldan uzun bir süredir, canlı organizmalar Dünya’daki her ekosistemi işgal etmek için gelişti, çoğaldı ve çeşitlendi. Her yok oluş, yeni yaşam koşullarına uygun yeni canlı türlerinin ortaya çıkmasına neden oldu ve nihayetinde bugünün dünyasını biçimlendirdi. Ancak bu iki süreç her zaman aynı anda ilerlemez. Türlerin kaybının hızı, yeni türlerin oluşumunun hızını aştığında, denge “kitlesel yok oluş” olarak bilinen olaylara yol açacak kadar bozulacaktır.
Tahminen 540 milyon yıl önce başlayan ve canlı çeşitliliğinin çeşitli formlara dönüştüğü Kambriyen döneminden bu yana, beş yok oluş olayı gerçekleşti. “Büyük Beşli” olarak adlandırılan bu yok oluşlar günümüzde altıncı kitlesel yok oluş için gerekli koşulların var olup olmadığını belirlemek için kullanılan bilimsel ölçütlerin bir parçası haline geldi.
İlk 5 Kitlesel Yok Oluş Nedir?
Yok oluşun ilk dönemi
Ordovisyen Dönemi’nin erken ila orta dönemine girerken, Dünya hala sıcaktı ve yaşamak için ideal bir nem seviyesine sahipti. Ancak, dönemin sonuna doğru – yaklaşık 440 milyon yıl önce – eski kıta Gondwana Güney Kutbu’na ulaştığında her şey aniden değişti. Sıcaklık büyük ölçüde düştü ve her yerde buz oluştu, su seviyesi düştü.
Daha sonra atmosferdeki ve denizdeki karbondioksit seviyesi düştü, bitki sayısı önemli ölçüde azaldı ve besin kaynağı olarak kullanılan bazı bitkilerin kıtlaşması nedeniyle ekosistem kaosu ortaya çıktı. Üç milyon yıl içinde canlı popülasyonunun yaklaşık %86’sı yok oldu.
İkinci yok oluş dönemi
İkinci yok oluş dönemi, Geç Devoniyen döneminde sırasında, yaklaşık 374 milyon yıl önce gerçekleşti. Aralıksız bir meteor yağmurunun kitlesel yok oluşun nedenlerinden biri olduğuna inanılıyor. Diğer nedenler arasında küresel olarak oksijen seviyelerinde ani bir düşüş, tektonik plakaların artan aktivitesi ve iklim değişikliği yer alıyor.
Bu değişiklikler yaşayan canlıların yaklaşık %75’inin ölmesine neden oldu. Bunların çoğu o dönemde tropikal denizlerde dipte yaşayan omurgasızlardı.
Üçüncü yok oluş dönemi
Üçüncü yok oluş dönemi, yaklaşık 250 milyon yıl önce, Permiyen Çağı’nda yaşandı. Bu Dünya’da, bugüne kadar yaşanan en büyük ve en kötü yok oluş dönemi oldu. Dev kıta Pangea’nın oluşumu jeoloji, iklim ve çevrede muazzam değişikliklere neden oldu.
1 milyon yıl süren volkanik patlamalar yaklaşık 300 milyon kilometrekare lav saldı. Ayrıca küresel ısınmaya neden olan büyük hacimlerde karbondioksit üretti. Küresel ısınma yaklaşık 10 milyon yıl sürdü. Korkunç bir kitlesel yok oluş kaçınılmazdı. Dünya’daki yaşamın yalnızca %5’i hayatta kaldı ve %95’i bitkilerin hayatta kalmasını engelleyen büyük kuraklık, oksijen eksikliği ve asit yağmuru nedeniyle yok oldu.
Dördüncü yok oluş dönemi
Dördüncü yok oluş dönemi ise yaklaşık 210 milyon yıl önce, Geç Triyas Çağı’nda yaşandı. Pangea’nın yavaş bölünmesi, Orta Atlantik Magmatik Bölgesi’nde volkanların oluşmasına neden oldu. Atmosferdeki karbondioksit artışından sonra, küresel ısınma tekrar başladı. Bilim insanları bunun sekiz milyon yıl kadar sürdüğünü tahmin ediyor.
Bu dönemde meteor yağmuru da yıkımı hızlandırdı. Sonucunda sürüngenler de dahil olmak üzere canlıların yaklaşık %80’i öldü. Sağ kalan canlıların yaklaşık %20’si de denizde yaşayan yaşam formları haline geldi.
Beşinci yok oluş dönemi
Beşinci yok oluş dönemi yaklaşık 65 milyon yıl önce gerçekleşti ve daha çok Kretase-Tersiyer yok oluş olarak biliniyor. Bu, en iyi bilinen kitlesel yok oluştur çünkü bu dönem dinozorların yeryüzünden silindiği dönemdir. Bilim adamları, günümüzün Meksika Körfezi’ne düşen bir meteorun, önemli miktarda karbondioksit üreten yüksek volkanik aktiviteyle birleştiğinde, dünyadaki nüfusun yarısını öldürdüğüne inanıyor.
Günümüzdeki biyolojik çeşitlilik krizi altıncı büyük yok oluş mudur?
Dünya şu anda büyük ölçüde gezegenin insanlar tarafından sömürülmesi nedeniyle bir yok olma krizi yaşıyor. Bazı bilim insanları, 2010’dan bu yana altıncı yok oluş dönemine girdiğimizi düşünüyor. Fosil yakıtlardan kaynaklanan devasa karbondioksit emisyonu, birçok bitki ve hayvanın yaşamını etkiledi. Bilim insanları bunun önümüzdeki otuz ila kırk yıl içinde Dünya’daki birçok yaşam formunu etkileyeceğini öngörüyor.
Ancak bunun altıncı bir kitlesel yok olup olmadığını söylemek kolay değildir. Çünkü arka plandaki süreçleri de dikkat almak gereklidir. Bu türden bir hesaplamada, insan katkısı olmadan türlerin ne kadarının yok olduğu önemlidir. Çünkü günümüzdeki tür kayıplarının önemli bir kısmı doğrudan ve dolaylı insan faaliyetlerinin bir karışımından kaynaklanmaktadır.
Biyologlar hâlâ mevcut yok oluş oranının arka plandaki oranı ne kadar aştığını tartışıyor olsa da, Dünya 1970’ten bu yana tüm omurgalı türlerin yaklaşık %60’ını kaybetmiştir. Yani süreci kitlesel yok oluş olarak isimlendiremesek bile hızlı bir biyoçeşitlilik kaybı olduğunu ortadadır.
Sonuç Olarak
Peki olası bir durumda insanların hayatta kalma şansı var mı? Paleontologlar uzun süredir bir türün hayatta kalmasını öngörebilecek genel kuralları arayarak bu soruya ışık tutmaya çalışıyorlar. Şu ana kadar yapılan araştırmalar, şansın bizim lehimize olmadığını gösteriyor.
Kitlesel yok oluşlara neden olan fiziksel olaylar o kadar yıkıcıdır ve o kadar küresel sonuçlara sahiptir ki, en yaygın ve çok sayıda türün bile yok olması mümkündür. Bu nedenle genellemeler ve tahminlerde bulunmak çok zordur. Ancak hiçbir şeyin gerçekten güvenli olmadığını biliyoruz.
Ekosistemler her zaman karmaşık bir etkileşim ağıyla birbirine bağlıdır. Bunun sonucu da bir türün kaybının diğer birçok tür için öngörülemeyen sonuçlara yol açacağıdır. Böyle bir ekosistem çöküşünü engellemek de olası değildir.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- What is a ‘mass extinction’ and are we in one now?. Yayınlanma tarihi: 12 Aralık 2016. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: What is a ‘mass extinction’ and are we in one now?
- Hesselbo, Stephen & McRoberts, Christopher & Pálfy, József. (2007). Triassic–Jurassic boundary events: Problems, progress, possibilities. Palaeogeography Palaeoclimatology Palaeoecology – PALAEOGEOGR PALAEOCLIMATOL. 244. 1-10. 10.1016/j.palaeo.2006.06.020.
- Pievani, T. The sixth mass extinction: Anthropocene and the human impact on biodiversity. Rend. Fis. Acc. Lincei 25, 85–93 (2014). https://doi.org/10.1007/s12210-013-0258-9
- Strona, G., Bradshaw, C.J.A. Co-extinctions annihilate planetary life during extreme environmental change. Sci Rep 8, 16724 (2018). https://doi.org/10.1038/s41598-018-35068-
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
