Yaz bitip sonbahar başlayınca ağaçlar etkileyici bir görünüm alır. Bütün yaz boyunca yeşil kalan yapraklar parlak kırmızı, turuncu ve sarıya dönmeye başlar. Bunun temel nedeni günlerin kısalmaya başlaması ve ağacın daha az güneş ışığına erişmesidir. Bu, yaprağın kışa hazırlanması ve klorofil üretimini durdurması için bir sinyaldir. Bu noktadan sonra da işin içine bir çok kimyasal reaksiyon karışır.
Yapraklar Rengini Nasıl Alır?
Bir bitkinin toplu olarak yaprak örtüsü adı verilen yaprakları, özellikle besin üretimine uyum sağlamıştır ve
bunu fotosentez adı verilen bir süreç yoluyla yapar. Fotosentez, ışık enerjisini kimyasal bağ enerjisine dönüştürerek ilk basamaktaki organik madde üretimini sağlayan mekanizmadır. Bu işlem bitki için gerekli besininin yanı sıra oksijen de üretir. Bitki hücrelerinde (çoğunlukla yapraklarda), klorofil adı verilen yeşil bir pigmenti içeren küçük yapılar yer alır. Güneş’in ışık enerjisini soğurur ve fotosentez yakıtı olarak kullanırlar. Kloroplastlar hücre içinde ışığın yoğunluğu ve yönüne göre hareket edebilirler.
Beyaz ışık aslında çok sayıda farklı rengin karışımından oluşan bir tayf içerir. Her pigment belli renkleri soğururken diğerlerini yansıtır. Yapraklarda bulunan klorofil mavi, mor ve kırmızı ışığı soğurur. Ancak yeşil ışığı yansıtır. Yaprakların yeşil görünmesinin nedeni budur. Yapraklarda ksantofil, karoten ve tanin gibi başka pigmentler de yer alır. Bunlar turuncu, sarı ve kırmızı ışığı yansıtırlar; fakat büyüme sezonu boyunca klorofil tarafından maskelenirler. Sonbahar renkleri işte bu pigmentler ile alakalıdır.
Yapraklar Neden Renklerini Değiştirir?
Klorofil üretimi için yapraklar güneş ışığına ihtiyaç duyar. Ancak yaz mevsimi bitmeye başladığında güneş ışığı miktarı da azalır. Böylece klorofil üretimi yavaşlar ve mevcut klorofil bozulur. Bunun sonucunda yapraklarda bulunan diğer bileşikler ön plana çıkarak yaprak renklenmesini başlatır. Yapraklarda zaten bulunan karoten (turuncu) ve ksantofil (sarı) pigmentleri ortaya çıkmaya başlar.
Yapraklar kırmızı renkte olduklarında daha da güzel görünürler. Bu yapraklara kırmızı, mor gibi renkleri veren antosiyanin pigmentinin sonucudur. Antosiyaninler, karoten ve ksantofilden farklı olarak yapraklarda her zaman bulunmazlar. Ağaç, antosiyaninleri ancak klorofil içeriği önemli ölçüde azaldıktan sonra sentezler. Yapraktaki kesin rolleri hala belirsizdir. Ancak, ağacın yapraklarını hafif hasarlardan korumasına ve dökülmeden önceki süreyi uzatmasına neden olarak, bir tür ışık koruyucu şeklinde rol oynayabilecekleri yönünde bazı tezler vardır.
Kısacası yapraklar aslında renklerini değiştirmezler. Sadece sonbaharda yeşil renklerini kaybederler. En güzel sonbahar yapraklarından bazıları, sezon ilerledikçe genellikle bir rengin yerini diğerine bırakan her iki pigment türüne de sahiptir. Sonunda tüm yapraklar dökülür ve bitki uzun kış ayları boyunca uykuda kalır.
İlginizi çekebilecek diğer yazılar:
Kaynak
- The Chemicals Behind the Colours of Autumn Leaves; https://www.compoundchem.com/
- Petruzzello, Melissa. “Why Do Leaves Change Colors in the Fall?”. Encyclopedia Britannica, https://www.britannica.com/; Erişim: 24 Eylül 2021.
Matematiksel
