Doğadaki canlılara baktığımızda simetrinin çeşitli formları ile karşılaşsak da kesin olan bir şey var ki tüm simetrik nesneler arasında göze en güzel gözüken çiçek simetrisi olacaktır. Bu noktada da akla gelen soru çoğu çiçeğin simetrik bir biçimde büyümesinin bir avantajı olup olmadığı biçimindedir.
Çiçek Simetrisi Çeşitleri Nelerdir?
Çiçeklerde sıkça gözlemlenen iki temel simetri türü vardır. Bunlardan ilki radyal yani çok eksenli simetridir. Bu simetri tipinde, çiçek parçaları merkezi bir nokta etrafında döndürüldüğünde aynı görünümü oluşturur. Genellikle 2, 4, 6 veya 8 eşit parça şeklinde tekrar eden yapılara sahip çiçeklerde radyal simetri görülmektedir.
Aktinomorfik çiçekler, radyal simetriye sahip çiçeklerdir. Bu tür çiçekler, bir merkez etrafında döndürüldüğünde eşit parçalara ayrılan ve benzer yapıları tekrarlar. Aktinomorfik çiçeklerde, tüm çiçek parçaları birbirine benzerdir. Her biri diğerleriyle aynı morfolojiye (şekil ve yapı) sahiptir.
Papatya ve ay çiçekleri, aktinomorfik çiçeklere örnektir. Bu çiçeklerin çiçek parçaları (taç yapraklar, çanak yapraklar, erkek ve dişi organlar) merkezi bir nokta etrafında döndürüldüğünde simetrik bir yapı oluştururlar.
Zigomorfik çiçekler ise bilateral simetriye sahip çiçeklerdir. Zigomorfik çiçeklerde, çiçek parçaları genellikle iki farklı yarıda farklı şekiller ve boyutlarda gelişmiştir. Orkide, leylak ve iris gibi çiçekler zigomorfik çiçek örnekleridir.
Bir çiçeğin birbirine dik iki simetri düzlemi varsa, bu çiçekler de bisimetrik olarak tanımlanır. Çift simetri” ya da “bisimetrik” terimi, bir organizmanın vücut yapısının iki eşit yarıya bölünebildiği, yani her iki yarıda da aynı özelliklerin bulunduğu bir simetri türünü ifade eder. Son olarak bazı çiçekler de simetri yoktur. Bu çiçekler asimetrik olarak isimlendirilmektedir. Asimetrik bir çiçek örneği Gorteria diffusa‘dır.
Çiçek Simetrisi Ne İşe Yarar?
Çiçeklerdeki simetri, çeşitli nedenlerden dolayı evrimsel bir avantaj sağlar. Bu avantajlar bitkilerin tozlaşma, döllenme ve üreme stratejileriyle ilgilidir. Böcekler, kuşlar veya rüzgar gibi tozlayıcılar, simetrik çiçeklerde daha etkili bir şekilde gezinir ve çiçekler arasında polen taşır. Bu, bitkilerin daha verimli bir şekilde döllenmesini sağlar. Simetrik çiçeklerde, genetik materyal homojen bir şekilde dağıldığından, organizmanın genetik stabilitesi artar.
Sonuçta bitkiler ve tozlayıcılar hayatta kalmak ve gelişmek için birbirlerine ihtiyaç duyarlar. Bu nedenle, çiçekli bitkiler ve tozlayıcılar milyonlarca yıldır ortaklaşa gelişmişlerdir. Biyologlar, çiçek simetrilerinin birçok nesil boyunca değiştiğini gözlemlemişlerdir. Arılar ile ilgili yapılan bir araştırma da arıların simetrik çiçekleri daha çok tercih ettiğini göstermiştir.
Bitkiler yaşadıkları ortamda böcek türlerinin ilgisini çekecek biçimde farklı simetri stratejileri uygulamaktadırlar. Bu ilişki genellikle çiçeklerin, arılar için daha çekici olan renkler, şekiller ve desenler gibi belirli sinyaller geliştirmesiyle sonuçlanmıştır.
Neden Bazı Çiçeklerde Simetri Gözlenmez?
Yukarıda da örneğini verdiğimiz gibi bazı çiçekler de simetri gözlenmez. Bu bitkiler, tozlayıcıları çekmek için simetriye güvenemeyeceği için, başka taktikler kullanacaktır. Örneğin bir araştırmada erkek sineklerin G. diffusa’yı dişi sineklerden daha fazla ziyaret ettiğini gözlemlendi. Bunun temel nedeni aşağıdaki görselde de gördüğünüz çiçeğin üzerinde yer alan beneklerdi.
Araştırmada bu noktaların bir arının sırtından yansıyan UV ile aynı oranda UV yansıttığı açığa çıktı. Yani bu noktalar temelde başka arıların varlığını taklit ediyordu. Yapay biçimde geliştirilen ve bu noktaları barındırmayan çiçeklerin de ziyaret edilme oranları önemli ölçüde azalıyordu.
Sonucunda simetrik olsun ya da olmasın çiçeklerin estetik çekiciliği yadsınamaz. Bununla birlikte, altta yatan şekil stratejileri ve estetik evrim hakkında bir anlayış kazanmak, insanın onları takdir etmesini artıracaktır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Why Are Some Flowers So Symmetric? Yayınlanma tarihi: 10 Ocak 2022; Bağlantı: https://www.scienceabc.com/nature/why-are-some-flowers-so-symmetric.html
- Why would a flower change its shape?. Yayınlanma tarihi: 24 Ocak 2023; Bağlantı: https://botany.one/2023/01/why-would-a-flower-change-its-shape/
- Jiang Y, Moubayidin L. Floral symmetry: the geometry of plant reproduction. Emerg Top Life Sci. 2022 Sep 9;6(3):259-269. doi: 10.1042/ETLS20210270. PMID: 35994008; PMCID: PMC9472818.
- Spencer, Victoria & Kim, Minsung. (2017). Re“CYC”ling Molecular Regulators In The Evolution And Development Of Flower Symmetry. Seminars in Cell & Developmental Biology. 79. 10.1016/j.semcdb.2017.08.052.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
