Görselde gördüğünüz kişi, Birleşik Krallık’ın ilk kadın başbakanı Margaret Thatcher. Yazımızın konusu ise onun adıyla anılan Thatcher illüzyonu ya da Thatcher etkisi.
Yukarıdaki resimlerin her ikisi de ters çevrilmiş olsa da, birinin diğerine göre biraz daha garip göründüğünü fark etmiş olabilirsiniz. Şimdi, neler olup bittiğini anlamak için görseli düz çevirelim ve aşağıdaki resme bakalım. Gördüğünüz gibi, aslında soldaki görselde Margaret Thatcher’ın gözleri ve ağzı ters çevrilmişti.
Bu oldukça belirgin bir değişiklik olsa da, görsel ters konumdayken bunu fark etmemiz pek kolay olmadı.
Thatcher İllüzyonu Nedir?
Ters yüzlerle ilgili çalışmaların uzun bir geçmişi vardır. On altıncı yüzyılda yaşayan Milano’lu ressam Giuseppe Arcimboldo, meyve ve sebzelerden oluşan tablolarının bir yönde bakıldığında yüz, ters çevrildiğinde ise yalnızca meyve ve sebze gibi göründüğünü iyi biliyordu.
Daha yakın dönemde Rex Whistler, ters çevrildiğinde bambaşka bir yüz ortaya çıkaran “çift yönlü portreleri” ustalıkla geliştirdi. Bu portrelerde ilginç olan, yalnızca doğru yönde bakan yüzün kolayca seçilebilmesidir. Ters yüzün nasıl görüneceğini sayfayı çevirmeden kestirmek zordur. Bu erken örnekler, ters yüzleri çözmenin ne kadar güç olduğunu gösterir.
İngiltere’deki York Üniversitesi’nden görme bilimcisi Peter Thompson tarafından yaklaşık 40 yıl önce keşfedilen Thatcher illüzyonu, yüz algısına ilişkin mevcut bilgiler için çok önemliydi. Bunun nedeni beynin nasıl çalıştığı ve gelişimini yönlendiren evrimsel kısıtlamalar hakkında bizlere ipuçları vermesiydi.
Beynimiz insan yüzlerini algılamada son derece yeteneklidir. Yüzleri işlemek için birlikte çalışan yirmi beşten fazla beyin bölgesi bulunur. Bu işlem, yüzün oranlarını ve düzenini sürekli tarayan bir sistem gibi çalışır. Gözlerin birbirine göre konumu, kaş çizgisinin yeri gibi kalıpları izleriz.
Ayrıca beynin yüzleri bütünsel olarak işlediği düşünülür. Bir yüzü gördüğümüzde tek tek ayrıntılara değil, yüzün tamamına bakarız. Bu sayede bir ifadeyi hemen tanırız. Ancak yüz ters çevrildiğinde bu süreç değişir. Bu durumda ayrıntılara ayrı ayrı bakmaya başlarız. Beyin bütünsel işleme yerine tek tek özellikleri inceler. Gözler doğru yöndedir, ağız da öyledir. Bu yüzden yüz normal görünür.
Beyin, ters bir yüzde doğru yönde duran gözleri “hatalı” olarak yorumlamaz. Fakat görüntü düz hâline getirildiğinde beynimiz yeniden bütünsel işlemede bulunur ve her şeyin yanlış olduğunu bir anda fark eder. Bu yüzden yüz tuhaf ve rahatsız edici görünür.
Sonuç olarak
Yüz tanıma bozukluğu (prosopagnozi) yaşayan kişiler, Thatcher yüzlerindeki bozulmayı normal bireylerden daha hızlı fark eder. Bu kişilerin fusiform girusu genellikle hasar görmüştür. Bu nedenle, arkadaşlarının ya da aile bireylerinin yüzlerini tanımakta güçlük çekerler. Ancak, duygusal ifadeleri ayırt etmeye devam edebilirler. Bu özellikleri, onların Thatcher illüzyonundan daha az etkilenmesine neden olur.
Otizm, sosyal ve duygusal ipuçlarını algılamada yaşanan zorluklarla tanımlanır. Yüzlerdeki göz ve ağız gibi bölgeler, mutluluk, korku veya sakinlik gibi temel duygular hakkında güçlü sinyaller verir. Bu sinyalleri yorumlamakta yaşanan güçlük, sosyal etkileşimi ciddi biçimde engeller.
Bu durumun Thatcher illüzyonuyla ilişkisini incelemek isteyen araştırmacılar, yirmi otistik bireyin beyin aktivitesini inceledi. Ters çevrilmiş gözlere odaklanan katılımcılarda, ilgili bölgelerdeki aktivitenin belirgin şekilde arttığını gözlemlediler. Bu artış, yüz tanıma ve sosyal-duygusal ipuçlarını işleme süreçlerinde bu beyin bölgelerinin aktif rol oynadığını ortaya koydu. Üstelik, otistik bireylerde bu etkinlik nörotipik bireylere kıyasla daha güçlüydü.
Thatcher illüzyonu, otizmde görülen sosyal algılamaya dair önemli ipuçları sunar. Araştırma bulguları, otistik bireylerin göz ve ağızdan gelen bilgiyi önceliklendirmekte zorlandığını düşündürür. Eğer bu bulgu doğruysa, davranışçı terapilerle bireylerin bu sosyal ve duygusal ipuçlarına daha etkili şekilde odaklanması desteklenebilir.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- The Neural Seat of the Thatcher Face Illusion. Yayınlanma tarihi: 24 Nisan 2015; Kaynak site: Scientific American. Bağlantı: The Neural Seat of the Thatcher Face Illusion/
- Adachi I, Chou DP, Hampton RR. Thatcher effect in monkeys demonstrates conservation of face perception across primates. Curr Biol. 2009 Aug 11;19(15):1270-3. doi: 10.1016/j.cub.2009.05.067. Epub 2009 Jun 25. PMID: 19559613; PMCID: PMC2726903.
- Psalta L, Young AW, Thompson P, Andrews TJ. The Thatcher illusion reveals orientation dependence in brain regions involved in processing facial expressions. Psychol Sci. 2014 Jan;25(1):128-36. doi: 10.1177/0956797613501521. Epub 2013 Nov 21. PMID: 24264941; PMCID: PMC4298288.
- Human Face Recognition and Image Statistics using Matlab – Scientific Figure on ResearchGate. Available from: https://www.researchgate.net/figure/The-Thatcher-Illusion-This-illusion-originally-with-the-face-of-Margaret-Thatcher_fig1_287321335 [accessed 14 Jul, 2023]
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
