Anlatıcılar, bir hikâyenin ilgi çekici, sıkıcı, duygusal ya da alaycı olacağını anlatım biçimleriyle belirler. Özgün bir yaklaşım, izleyiciyi hikâye ilerledikçe dikkat kesilmeye zorlar. Bu yüzden sinemacılar, izleyiciyi aldatmayı ve yönlendirmeyi sever. Bunu da red herring ( kırmızı ringa balığı) adı verilen karmaşık bir anlatım tekniğiyle yaparlar.
Zamanla bu ifade, insanın yanlış bir ipucuna kapılması anlamında kullanılmaya başlandı ve sinema anlatısında izleyiciyi bilinçli olarak yanıltan bir tekniğe dönüştü. Filmlerde kırmızı ringa balığı, izleyicinin dikkatini hikâyenin gerçek yönünden uzaklaştıran bir yemdir.
Yazarlar ve yönetmenler, izleyiciyi şaşırtmak için hikâyeye kasıtlı olarak küçük yalanlar ekler. Bazen bu bir ipucu, bazen bir karakter ya da çarpıtılmış bir detaydır. Amaç, dikkati hikâyenin gerçek yönünden saptırmaktır.
Sinemada red herring tekniğinin en yaygın kullanımlarından biri, hikâyenin psikolojik olarak dengesiz bir karakterin gözünden anlatılmasıdır. Bu karakter için mantıklı ve gerçek görünen şeyler, aslında hakikatten oldukça uzaktır. İzleyicinin algısı bu noktada ustaca yönlendirilir; böylece seyirci, gördüklerinin ne kadarına inanabileceğini sorgulamaya başlar.
Tartışma ve retorikte bu yöntemin özeti, şu sözle güzel bir şekilde verilir: “Onları ikna edemiyorsan, kafalarını karıştır.”
Kırmızı Ringa Balığı Metaforu Nerelerde Karşımıza Çıkar?
Polisiye ve gizem romanlarında sık rastlanan bir kurgu vardır: Hikâyenin başlarında tanıştığımız bir karakter, verilen ipuçlarıyla gözümüze suçlu gibi görünür. Tüm dikkatimiz onun üzerindedir. Ama sona yaklaştıkça tablo değişir. Asıl suçlu, hiç beklemediğimiz biri çıkar karşımıza. Bu şaşırtmaca, yazarın bilinçli olarak dikkatimizi yanlış yöne çekmesiyle mümkün olur.
Aynı taktik, gündelik diyaloglarda da karşımıza çıkar. İki kişi tartışırken bir taraf, konuyla ilgisiz bir meseleyi öne sürer ama bunu öyle bir bağlamda yapar ki sanki doğrudan alakalıymış gibi görünür. Tartışma bir anda yön değiştirir. Karşımızdaki kişi, odağımızı bilinçli olarak başka yöne çekmiştir.
Bu sadece kurguya ya da tartışmalara özgü bir şey değil. Küçük çocuğunuz varsa gece uyku vaktinde de aynı şey yaşanır. Çocuk yatmak yerine size bambaşka, alakasız sorular sormaya başlar. Siz cevaplamaya çalıştıkça uyku saati kayar gider.
Politik tartışmaları izliyorsanız bu yönteme defalarca şahit olmuşsunuzdur. Politikacılar, zor bir soruyla karşılaştıklarında doğrudan cevap vermek yerine konuyu saptırır; ilgisiz ama dikkat çekici bir başka meseleyi gündeme getirir. Böylece asıl sorunun üzeri örtülür.
Bir panelde konuşmacıya şöyle bir soru sorduğunuzu düşünün: “Şirketinizin yeni çevre politikası hakkında ne düşünüyorsunuz?” Aldığınız cevap ise şu şekilde: “Şirketimiz, müşterilerimize fayda sağlayacak yeni ürünler geliştirme konusunda büyük ilerleme kaydediyor.”
Bu, klasik bir kırmızı ringa balığı örneğidir. Yönetici, çevre politikasıyla ilgisi olmayan bir yanıt vererek sorudan kaçıyor ve dinleyicilerin dikkatini başka yöne çekmeye çalışır.
Ayrıca “Red herring” finans dünyasında, henüz kesinleşmemiş bir belge anlamına gelir. Yani şirket, “Bu bilgiler tam değil, değişebilir” demek ister.
Sonuç Olarak
Hiç kimse kolayca çözülebilecek bir gizemi okuyarak ya da izleyerek saatlerini harcamak istemez. Bu yüzden kırmızı ringa balığı, kurguda anlatıyı canlı tutan ustaca bir tekniktir. Ancak aynı yöntem, kurgu dışında da bizi yanıltmak için kullanılabilir.
Kırmızı ringa balığı safsatası o kadar sık kullanılır ki, çoğu zaman karşımıza çıktığında fark etmeyiz bile. Bu nedenle farkında olmak önemlidir.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Where Did the Phrase ‘Red Herring’ Come From? Yayınlanma tarihi: 20 Mart 2019; Bağlantı: https://www.mentalfloss.com/
- Kapetanakis, Theo. “What Is a Red Herring? History & Cinematic Applications” TheCollector.com, October 21, 2023, https://www.thecollector.com/red-herring-moments-films-open-mouthed/.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
