Coğrafya bilginizi sınamak için basit bir soru soralım. Birleşik Devletler kıtasına en yakın olan ancak ortak bir kara sınırı olmayan ülke hangisidir? Bu sorunun cevabı aşağıdaki görselde saklı. NASA tarafından yayınlanan bu görsel size Rusya’nın doğusunu ve Amerika Birleşik Devletleri’nin batısını gösteriyor. Bering Boğazı Rusya ile ABD arasında coğrafi bir sınırdır. Bu boğaz aynı zamanda Amerika ve Asya kıtalarının birbirine en yakın olduğu yerdir.
Bering Boğazı’nda bulunan Rusya’nın Büyük Diomede Adası ve Amerika’nın Küçük Diomede Adası birbirinden sadece 3,8 kilometre uzaklıktadır. İki ada arasındaki sular, iki ülkenin deniz sınırı tarafından ikiye bölünmüştür.
Ancak bu adaların çok da ilginç bir özelliği vardır. Adalar arasında uzanan bir başka görünmez hat nedeniyle de bu adalara “Dün” ve “Yarın” adaları da denir. Çünkü Büyük Diomede ve Küçük Diomede adalarının arasından Uluslararası Tarih Değiştirme Çizgisi geçmektedir. Bu adalar da bu çizginin iki zıt tarafında bulunur. Bu nedenle de adaların birbirine uzaklığı sadece 3,8 kilometreyken, aralarında 21 saat zaman farkı vardır.
Uluslararası Tarih Değiştirme Çizgisi Nedir?
Uluslararası tarih değiştirme çizgisi, Kuzey Kutbu’ndan Güney Kutbu’na Pasifik Okyanusu boyunca kuzey-güney yönünde uzanan hayali bir çizgidir. Bu çizginin bir tarafından diğer tarafına geçtiğiniz zaman, hangi yönde seyahat ettiğinize bağlı olarak, bir gün kazanır veya kaybedersiniz. Batıya giderseniz bir gün kazanırsınız, doğuya giderseniz bir gün kaybedersiniz.
Örneğin, bir gezgin 25 Haziran’da ABD’de bulunan Wake Island’dan Hawaii Adaları’na Pasifik Okyanusu boyunca doğuya doğru hareket ederse, tarih değiştirme çizgisinin geçer geçmez 24 Haziran’a geri dönecektir. Yani bir bakıma zamanda yolculuk yaparak, geçmişe gitmiş olacaktır. Ancak elbette ortada fiziksel bir durum yoktur. Tarih değiştirme çizgisi, Dünya’nın güneş etrafındaki hareketini hesaba katan rasyonel, pratik bir evrensel zaman tutma sisteminin bir sonucudur.
Dünya, güneş etrafında dolanırken kendi ekseni etrafında saat yönünün tersine (batıdan doğuya doğru) döner. Bu, gezegenin farklı bölgelerinin güneş ışınlarını farklı zamanlarda aldığı anlamına gelir. Bu nedenle, Dünyanın bir yerinde güneş tepeye çıkıp öğlen olduğunda, gezegenin başka bir bölümü tamamen gölgede ya da gün doğumu yaşıyor olabilir. Küçük ölçekli dünyamızda bu bize bir sorun yaratmasa da büyük resme baktığımızda bu zamanı belirlemekle alakalı sorunlar yaşamamıza neden olacaktır.
Tarih Değiştirme Çizgisine Neden İhtiyaç Var?
Bu sorunu aşmak için mükemmel planlanmış bir sisteme sahibiz. Bu nedenle dünyamız 24 zaman dilimine bölünmüştür ve öğlen dediğimiz şey, güneşin herhangi bir yerin meridyenini veya boylam çizgisini geçtiği zaman olacak şekilde planlanmıştır. Her bir zaman dilimi 15 derecedir. Bu 15 derece 360 derecenin 24’e bölünmesi ile bulunmuştur.
Ancak bu düzenlemede de bir başlangıç noktası gerekir. Bu başlangıç noktası da 1884’te Washington, D.C.’de düzenlenen Uluslararası Meridyen Konferansı neticesinde İngiltere, Greenwich’ten geçecek biçimde planlanmıştır. ( Neden başka bir yer değil de Greenwich diye merak ederseniz bu yazımıza göz atabilirsiniz. Başlangıç Meridyeni Nedir Ve Neden Greenwich’tedir? )
Başlangıç meridyeninden doğuya doğru gidildikçe saat dilimleri birer saat artar. Ayrıca tersine batıya doğru gidildikçe birer saat azalır. Ama sonunda elimizde sınırlı sayıda bir saat dilimi vardır. Ne tarafa doğru gittiğinize bağlı olarak bir biçimde en son saat dilimine geldiğiniz zaman diğer taraftan başlamanız gerekecektir. İşte bu noktada da tarih değişmek zorunda kalacaktır.
Diyelim ki Amerika Birleşik Devletleri’nden Japonya’ya uçtunuz ve Amerika Birleşik Devletleri’nden Salı sabahı ayrıldığınız. Batıya seyahat ettiğiniz için uluslararası tarih çizgisini geçer geçmez, birdenbire çarşamba olur. Eve dönüş yolculuğunda da, Japonya’dan Pazartesi sabahı ayrılırsanız, tarih çizgisini yine geçersiniz. Bu durumda geçer geçmez gün Pazar olarak değişecektir.
Uluslararası tarih çizgisi olmadan, gezegenin batısına seyahat eden insanlar, eve döndüklerinde fazladan bir gün geçmiş gibi göründüğünü keşfedeceklerdi. 1522’de Ferdinand Magellan’ın mürettebatı Dünya’nın çevresini dolaştıktan sonra evlerine döndüklerinde olan buydu.
Tarih Değiştirme Çizgisi Neden Düz Değil?
Tarih değiştirme çizgisi ülke sınırlarına göre çizildiğinden meridyenlere tam uygun olarak uzanış göstermezler. Girinti-çıkıntı oluştururlar. Bu sapmaların çoğu, bir ülkeyi iki saat dilimine bölmekten kaçınmak gibi pratik kaygıların veya siyasi ve ekonomik nedenlerin bir sonucudur. Örneğin Rusya’yı iki farklı zaman dilimine sokmamak için Bering Boğazı’ndan kıvrılır.
Ayrıca yukarıdaki görselde de göreceğiniz gibi her zaman sabit bir çizgi değildir. İlk çizgi düşünüldüğünde Orta Pasifik Okyanusu’nda bulunan 33 adadan (20’sinde yerleşim yeri olan) oluşan Kiribati, ikiye bölünmüştü. Bu nedenle 1995 yılında ikinci bir çizgi tasarlandı. Ancak bu planlamanın sonucunda aynı boylam bölgesinde yer alan doğu Kiribati ve Hawaii arasında tam bir gün fark ortaya çıkacaktı. Aslına bakarsanız Güney Pasifik’te yaşasaydınız aşağıdaki detaylı saat dilimi haritasında da göreceğiniz gibi zamanı bilmeniz çok da kolay olmayacaktı.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Yesterday and Tomorrow Islands. Bağlantı: https://earthobservatory.nasa.gov
- The international date line, explained. Yayınlanma tarihi: 23 Haziran 2021; Bağlantı: https://www.livescience.com/
- What Is the International Date Line and How Does it Work?. Yayınlanma tarihi: 10 Eylül 2019; Bağlantı: https://www.thoughtco.com/international-date-line-1435332
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
