Mühendislik ve Teknoloji

Saatler Neden Saat Yönünde Dönerler?

Bazı kavramlar yaşantımıza yaygın biçimde yerleştiği için nedenlerini fazla da sorgulamadan kabullenme eğilimi gösteririz. Bunlardan bir tanesi de zamanı ölçme biçimimiz ile ilgilidir. Zamanı söylemeyi öğrendiğimizde çoğumuzun saatler hakkında fark ettiği ilk şey, akrep ve yelkovanın saat yönü denilen bir yönde dönmesidir. Ancak bu esnada aslında akla bir soru gelir. Bir saatin yönü neden soldan sağa doğru olmalıdır? Sonuçta biraz düşündüğünüz zaman bunun tam tersinin olmaması için herhangi bir neden yoktur. Ayrıca tarih boyunca birini aşağıda görebileceğiniz gibi saat yönünün tersine doğru çalışan saatlerin de yapıldığını biliyoruz.

Yukarıda gördüğünüz saat Breguet No. 3225 olarak bilinmektedir. Bu saat George Daniels tarafından 1968’de tamamlandı. Bu saatin halkası saat yönünün tersine döner;

Saat yönü ile ilgili en bilinen açıklama bu standart yönün yalnızca zaman işleyişinin sonucu olmadığıdır. Bu durum aynı zamanda Dünya’nın dönüşünün ve insan uygarlığının çoğunun Kuzey Yarımkürede evrimleşmesinin bir sonucudur.

Saat yönünün neden bu şekilde kullanıldığını anlamak için yaklaşık 4.000 yıl geriye gitmeliyiz. İlk saatler, zamanı kabaca göstermek için bir gölgenin uzunluğunu ölçen çubuklardı. Bugünkü Irak toprakları olan Mezopotamya’da, ilk bilginler yerdeki gölgelerinin sol­dan sağa doğru hareket ettiğini fark etmişlerdi. Bu bölge konumu itibari ile kuzey yarım kürede olduğundan, güneş doğduğunda, gölge hemen tam batıda oluşuyor, güneş yükseldikçe gölge kuzeye, yani sağa doğru hareket ederek, güneş batışında doğu yönüne ulaşıyordu.

Yani gölge bugünkü tüm saatlerin akrep ve yelkovanında oldu­ğu gibi soldan sağa doğru dönüyordu. Modern saatlerin yapılması ile birlikte bu nedenden ötürü, saat yönü soldan sağa doğru kabul edilmiş olabilir. Bunun gerçekten doğru olup olmadığını kesin olarak belirlemek zordur. Ancak açıklama mantıklıdır. Yine de bu açıklamada bile bazı boşluklar bulunmaktadır. Bu soru Kuzey Yarıkürenin neden özel olduğu ile ilişkilidir.

Güney Yarıkürede Saat Yönü Diğer Tarafa Doğru mu Olur?

Saat kollarının soldan sağa doğru hareket etmelerinin temel nedeni Dünya’nın dönme yönü ve uygarlığın önemli bir bölümünün Kuzey Yarımküre ‘de gelişmesi gerçeğinden kaynaklanmaktadır. Güneş saatleri ekvatorun altında saat yönünün tersine çalışır ve modern saat yapımcıları onları örnek olarak kullansaydı, saatlerimizi tamamen farklı okuyor olurduk.

Avustralya gibi ekvatorun güneyindeki ülkelerde, güneş doğarken taşın gölgesi güneye düşer ve güneş yükseldikçe sola doğru dönüş yapar. İlk saat orada keşfedilseydi, bugün akrep ve yelkovan ters yönde dönüyor olabilirdi. Saat teknolojisi ilerleyip güneş saatlerinden modern saatlere geçiş yapıldığında saatin kolları saat yönünde hareket etmeye devam etti. Sonucunda çoğunluğun alıştığı şey buydu. İnsanlar güneş saatine aşina olduğu için anında mantıklı geldi. Bu aynı zaman­ da gökyüzüne bakıldığında Güneş’in izlediği doğrultuya da uyuyordu.

Demek ki ilk uygarlıklar Güney Yarımküre ‘de gelişseler­di, durum çok farklı olacaktı. Ancak hatırlatalım. Sonuçta Dünya’nın kara yüzeyinin yaklaşık %70’i de kuzey yarımkürededir. Eğer insanlık Ekvator’da doğsaydı neler yaşanırdı diye soracak olursanız, o apayrı bir hikaye olurdu.

Saatler güneş saatinin bir evrimidir ve kuzey yarım kürede bir güneş saatinin gölgesi saat yönünde, güney yarım kürede saat yönünün tersine hareket ederek modern saatin yönünü oluşturur. Hakimiyet kuzey yarım kürededir. Ancak başkent La Paz’daki parlamentonun tepesindeki bu saat bu fikre eydan okumak için yapılmıştır.

Bu arada ek bir bilgi verelim. Bolivya’da bazı saatler soldan sağa dönüyor. Bu ilginç saat tasarımını yukarıda görebilirsiniz. Bu saatler Güneyli kimliğini korumak adına önerildi, neyse ki halk arasında kabul görmedi.



Kaynaklar ve ileri okumalar:


Dip Not

Matematiksel, tamamen gönüllü bir ekip tarafından 2015 yılından beri yürütülen, Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmayı hedefleyen, öğretmenler tarafından kurulmuş bir bilim platformudur. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.

Sibel Çağlar

Merhabalar. Matematik öğretmeni olarak başladığım hayatıma 2016 yılında kurduğum matematiksel.org web sitesinde içerikler üreterek devam ediyorum. Matematiğin aydınlık yüzünü paylaşıyorum. Amacım matematiğin hayattan kopuk olmadığını kanıtlamaktı. Devamında ekip arkadaşlarımın da dahil olması ile kocaman bir aile olduk. Amacımıza da kısmen ulaştık. Yolumuz daha uzun ama kesinlikle çok keyifli.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu