Mandela etkisi, insanların geçmişte hiç yaşanmamış olayları olmuş gibi hatırlaması durumuna verilen addır. Bu kavram, Nelson Mandela’nın 1980’lerde hapishanede öldüğüne dair yanlış toplu hatırlamadan adını alır. Oysa Mandela o dönemde hayattaydı ve yıllar sonra serbest bırakıldı.
Terimi ilk olarak blog yazarı Fiona Broome ortaya attı. Broome, bir grup insanın benzer biçimde gerçek olmayan olayları hatırladığını fark etti. Örneğin bazı kişiler, hiç var olmayan televizyon bölümlerini veya ünlülerin gerçekte yaşanmamış olaylarını hatırladıklarını söylüyordu. Broome, bu örnekleri kendi sitesinde toplamaya başladı.
Kavram kısa sürede internet kültürünün bir parçası haline geldi. Sonraki on yıl içinde popüler medyada sıkça yer aldı; The X-Files gibi dizilerde bile atıfta bulunuldu. İnternette yaygın ilgi gören bu fenomen üzerine, pek çok haber sitesi makaleler yayımladı.
Fiona Broome’un kavramı ortaya atmasından bu yana, Mandela etkisine dair çok sayıda örnek internet forumlarında, özellikle Reddit ve sosyal medya platformlarında tartışılır hale geldi. Reddit’teki “r/mandelaeffect” başlığı, kullanıcıların farklı hatırladıkları olayları paylaştığı ve diğerlerinin bu hatıralara katılıp katılmadığını tartıştığı büyük bir arşiv gibidir.
Mandela Etkisi Gerçek midir?
Psikologlar Mandela etkisini bellek ve sosyal etkileşimlerle açıklar; özellikle de “sahte anı” kavramıyla. Bu durumda kişi, aslında yaşanmamış bir olayı hatırlar ya da var olan bir anıyı farkında olmadan değiştirir. Ancak bazı insanlar için bu tür hatıralar basit bir yanlış hatırlamadan daha fazlasıdır.
Örneğin YouTube yayıncısı Eileen Colts, gazetecilik öğrencisiyken Mandela’yı hapiste ziyaret etmeye çalıştığını, ancak “çok hasta olduğu” gerekçesiyle reddedildiğini anlatır. Daha sonra Chicago’da bir radyo istasyonunda çalışırken 1986 ya da 1987’de Mandela’nın ölüm haberini dinlediğini açıkça hatırladığını söyler.
Oysa gerçekte Mandela, neredeyse otuz yıl süren mahkûmiyetinin ardından 1990 yılında serbest bırakılmıştı. Bu, milyonlarca kişi tarafından canlı izlenen küresel bir olaydı. Mandela ertesi yıl Güney Afrika Cumhurbaşkanı oldu ve ülkenin son beyaz başkanı Frederik Willem de Klerk ile birlikte Nobel Barış Ödülü’nü paylaştı.
Bilimsel araştırmalar bugüne kadar Mandela etkisini genellikle internet üzerinden yayılan komplo teorilerinin bir örneği olarak ele aldı. Ancak bu olguyu bir bellek yanılgısı olarak inceleyen çalışmalar da oldu.
Görsel Mandela etkisini test etmek için yapılan bir deneyde katılımcılara aynı simgenin biri doğru, ikisi değiştirilmiş üç versiyonu gösterildi. Star Wars’taki C-3PO, Fruit of the Loom logosu ve Monopoly Adamı gibi 40 tanınmış simge kullanıldı.
Sonuçlarda katılımcılar yedi simgede yüzde 33’ün altında doğru yanıt verdi. Üstelik rastgele değil, hep aynı yanlış versiyonu seçtiler ve seçimlerinden emin olduklarını söylediler. Katılımcılar doğru simgeyi görmelerine rağmen, birkaç dakika sonra yine yanlış versiyonu seçti. Hatta simgeleri hafızalarından çizmeleri istendiğinde bile aynı hatalı ayrıntıları eklediler.
Mandela Etkisinin Nedeni Paralel Evrenler mi?
Gördüğünüz gibi Mandela etkisi üzerine yapılan ciddi akademik tartışmalarda psikologlar genellikle bu olguyu yalnızca hatalı belleğin bir sonucu olarak açıklar. Ancak kimilerine göre, Mandela etkisi, çoklu zaman çizgileri ya da olası paralel evrenler üzerine düşünmek için güçlü bir çerçeve sağlar.
Eğer elli yıl önce çoğu fizikçiye paralel evrenler hakkında fikirlerini sorsaydınız, çoğu büyük olasılıkla saçma bulurdu. Sorun, o dönemde bilim insanlarının benimsediği kozmolojik modeldeydi. Evreni açıklamak için kullanılan bu modeller genişledikçe ve değiştikçe, evrenin doğasını ve işleyişini anlama biçimimiz de değişti.
Gerçekten de paralel evren fikri, kuantum fiziğinin bazı yorumlarıyla uyumludur. Ancak alternatif gerçekliklerin varlığı kanıtlanmadıkça, Mandela etkisini açıklamakta psikolojik kuramlar çok daha ikna edici görünür.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- New study seeks to explain the ‘Mandela Effect’ – the bizarre phenomenon of shared false memories. Yayınlanma tarihi: 23 Ekim 2022. Kaynak site: Converstaion. Bağlantı: New study seeks to explain the ‘Mandela Effect’ – the bizarre phenomenon of shared false memories
- The Mandela effect: how groups of people can all remember the wrong thing. Yayınlanma tarihi: 7 Mayıs 2023. Kaynak site: ZME Science. Bağlantı: The Mandela effect: how groups of people can all remember the wrong thing
- Prasad D, Bainbridge WA. The Visual Mandela Effect as Evidence for Shared and Specific False Memories Across People. Psychol Sci. 2022 Dec;33(12):1971-1988. doi: 10.1177/09567976221108944. Epub 2022 Oct 11. PMID: 36219739.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
