Veba, önceki bin yıl boyunca Avrupa’daki en korkunç ve ölümcül hastalıktı. Çok bulaşıcı olduğu için, genellikle etkisiz karantina önlemleri dışında bunu önlemek için çok az şey yapılabilirdi. Tedavisi yoktu. 1592 yılından itibaren Londra’da sivil makam, hastalığın her hafta tam olarak kaç kişiyi öldürdüğünü takip etmek adına Ölüm Faturası (Bills of Mortality) yayınlanmaya başladı.
Bu veriler, ölüm nedenlerine ilişkin istatistiklerin kaydedilmesinin temeliydi. Yetkililer bu bilgileri salgını takip etmek ve buna göre yanıt vermek için kullandı. Örneğin, veba ölümleri haftada otuzdan fazla olduğunda tiyatrolar kapanmak zorunda kaldı. Bunlar haftalık olarak halka duyuruluyordu. Bu faturalar başta vebadan ölenleri içerse de zaman içinde diğer hastalıkları içerecek biçimde genişleyecekti.
Ölüm faturalarında yer alan bilgiler salgınları izlemek dışında çok az kullanıldı. Ancak bütün bunlar 1662’de değişecekti. Aktüerler, hayat sigortası maliyetini hesaplamak gibi finans sektörüyle ilgili risk yönetimi ile ilgilenir. Bunun için için, sigorta yaptırmak isteyen kişinin yaşam beklentisini tahmin etmek esastır. John Graunt, Ölüm Bildirgesi verilerini kullanarak bu tür hesaplamaları yapan ilk kişiydi.
Bulgularını “Ölüm Kayıtları Üzerine Doğal ve Siyasi Gözlemler” (Natural and Political Observations Made Upon the Bills of Mortality) adlı eserinde yayınlayacaktı. John Graunt, matematiksel istatistiğin doğuşunu sağlayan makalesinde; Londra’daki doğum ve ölümlerin haftalık raporlarını incelemiş ve ilk kez bir toplumda hastalık modellerini belirlemiştir. Aslında bu çalışması ile John Graunt, istatistik, demografi, aktüerya bilimi ve epidemiyolojinin (hastalıkların ve sağlıkla ilgili durumların dağılımının ve nedenlerinin incelenmesi) kurucularından biri olarak kabul edilmektedir.
Demografi Nedir?
Demografi Dünya’da veya bir ülkede bulunan nüfusun yapısını, durumunu, dinamik özelliklerini inceleyen bilim dalıdır. Diğer adıyla nüfus bilimidir. Demografi, insan nüfusunun yenilenme (ve bazen yenilenmeme) mekanizmalarını inceler. Demografların incelediği 4 temel olgu doğumlar, ölümler, evlilikler ve göçlerdir.
Aslında nüfus konusu antik medeniyetlerden beri dikkate alınan bir meseleydi. Ancak bu konu o dönemde bilimsel bir şekilde ele alınmamaktaydı. John Graunt ile başlayan süreçle birlikte konu üzerine sistemli çalışmalar yapılmaya başlandı. Bu çalışmadan önce şehirler ve ülkeler, orada gerçekte kaç kişinin yaşadığına dair ortada net herhangi bir bilgi olmadan varlığını sürdürüyordu. Graunt aynı zamanda nüfus ve aktüeryal işlerde önemli bir araç olan yaşam tablosunu icat etti.
John Graunt’ın Yaptığı Çalışmalar Olasılık Teorisinin Doğuşuna da Olanak Sağlayacaktı
Çağdaşları Graunt’un gözlemlerinden oldukça etkilendiler. Bir ay içinde, İngiltere’nin en prestijli bilim topluluğu olan Royal Society’ye üye olması teklif edildi ve kabul edildi. Elde ettiği sonuçlar İngiltere’de ve Avrupa’nın başka yerlerinde yayınlandı.
John Graunt tarafından yapılan yaşam analizi tablosu çalışmaları Hollandalı Huygens kardeşlerin de dikkatini çekmiştir. Graunt’ un şekillerinden Christiaan kendi ölüm oranı eğrisini oluşturmuş (bu istatistiksel verilerden üretilen ilk grafik olma özelliğini taşır) ve bunu kullanarak verilen zamanda ölüm olasılığı ve belirli bir yaşta hayatta kalma olasılığı gibi kavramları ortaya çıkmasını sağlamıştır.
Bu kavramlarla birlikte Christiaan Huygens olasılık teorisi ile ilgili yayınlanan ilk metin olan De Ratiociniis in Lude Aleae ‘ı (Şans Oyunlarında Muhakeme Üzerine) kaleme aldı. Bu sayede de konuyu sağlam matematiksel temellere yerleşti. Bu da sonrasında Pascal ile Fermat’ ın geniş kapsamlı çalışmalarına olanak sağladı.
Ludwig Huygens büyük kardeşi Christiaan’a 1669 yılında şöyle yazmıştır. “Ben belirli bir yaşta ölen insanlar hakkında tablo yapmaktayım… İyi yaşa! Benim hesaplarıma göre sen 56,5 yaşına kadar yaşayacaksın ve ben 55 yaşına kadar yaşayacağım.”
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Wynder EL. A corner of history: John Graunt, 1620-1674, the father of demography. Prev Med. 1975 Mar;4(1):85-8. doi: 10.1016/0091-7435(75)90057-2. PMID: 1090928.; https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1090928/
- London’s Dreadful Visitation: A Year of Weekly Death Statistics during the Great Plague (1665). https://publicdomainreview.org/
- Andrew Doig; This Mortal Coil: A History of Death Hardcover – July 26, 2022; ISBN; 1526624419
Dip Not:
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım
