Tarihte birçok engelli bilim insanı, çalışmalarının gücüyle dünyayı değiştirmeyi başardı. Birçoğunun adını belki de ilk kez duyacaksınız, ancak bu isimler bize asıl engelin bedenlerde değil, zihinlerde olduğunu bir kez daha hatırlatıyor.
Thomas Edison
Thomas Edison, çocukluk yıllarında başlayan işitme kaybı nedeniyle hayatının büyük bölümünü neredeyse tamamen sağır olarak geçirdi. Yetişkinliğinde, yalnızca doğrudan kulağına bağıran kişileri duyabiliyordu.
Bu zorluğa rağmen Edison, New Jersey’deki laboratuvarında ses teknolojileri geliştirdi, fonograf gibi buluşlara imza attı, akkor ampulü yaygın kullanıma uygun hale getirdi ve sinema teknolojisinin gelişimine öncülük etti. Yaşamı boyunca 1.093 ABD patenti alarak, tarihin en üretken mucitlerinden biri oldu.
Temple Grandin
Temple Grandin, 29 Ağustos 1947’de Boston, Massachusetts’te doğdu. İki yaşındayken otizm teşhisi aldı ve bu durum eğitim ve meslek yaşamı boyunca onunla birlikte oldu.
Grandin, hayvan davranışları ve hayvan refahı alanında uzmanlaştı. 2010 yılında TIME dergisinin “Dünyanın En Etkili 100 Kişisi” listesinde yer aldı. Aynı yıl, yaşam öyküsü HBO tarafından Temple Grandin adlı bir filmle ekranlara taşındı. Film, 7 dalda Emmy Ödülü kazandı.
Hâlen Colorado Eyalet Üniversitesi’nde hayvan bilimi profesörü olarak görev yapmaktadır. Aynı zamanda otizmle ilgili çeşitli yayınlar yapmış ve bu konuda kamuoyunda farkındalık oluşturma çalışmaları yürütmüştür.
Ralph Braun
Ralph Braun’un yaşam öyküsü, engelli bireylerin hareket özgürlüğünü yeniden tanımlayan bir dönüşümü yansıtır. Indiana’da doğan Braun, altı yaşında kas distrofisi tanısı aldı. Hastalık ilerledikçe bağımsız kalmak için kendi çözümlerini üretmeye başladı.
Yirmi yaşında, hiçbir dış destek almadan motorlu bir scooter tasarladı. Bu araç, ona günlük yaşamda hareket özgürlüğü sağladı ve sonraki girişimlerinin temelini oluşturdu.
Ardından, tekerlekli sandalye kullanıcıları için platformlu erişim sunan ilk minibüsü geliştirdi. Bu yenilik, erişilebilir ulaşımın sınırlarını genişletti ve binlerce insanın daha bağımsız yaşamasına katkı sağladı.
Kurduğu şirket aracılığıyla, ticari tekerlekli sandalyeler ve erişilebilir araçlar üreterek mobilite teknolojilerinde önemli ilerlemelere imza attı. Aynı zamanda, bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik (STEM) alanlarında engelli bireylerin eğitim ve istihdam olanaklarını destekledi.
Ralph Braun, 2013 yılında hayatını kaybetti. Bugün pek çok kişi onu “Mobilite Hareketi’nin Babası” olarak anıyor.
Sang-Mook Lee
Sang-Mook Lee, Kore doğumlu bir oşinograf ve bilim insanıdır. 2006 yılında geçirdiği bir trafik kazası sonucunda boyundan aşağısı felç kaldı. O dönemde Amerika Birleşik Devletleri’nde öğretim görevlisi olarak çalışıyordu. Kazadan sonra, kendi ifadesiyle “daha büyük bir amaç” doğrultusunda hareket etmeye başladı.
Kısa sürede “Kore’nin Stephen Hawking’i” olarak tanındı ve kamuoyunda ulusal bir simgeye dönüştü. Bu ilgi, hem kendi çalışmalarını sürdürmesi hem de benzer durumdaki bireyler için yardımcı teknolojiler geliştirebilmesi adına gerekli kaynaklara ulaşmasını sağladı.
Stephen Hawking
Stephen Hawking’e 21 yaşında ALS (Amiyotrofik Lateral Skleroz) teşhisi kondu. Bu ilerleyici hastalığa rağmen onlarca yıl boyunca kuramsal fizik alanında aktif olarak çalıştı. Hareket kabiliyetini yitirmesine rağmen, araştırmalarını sürdürebilmek için tekerlekli sandalye, ses sentezleyici ve özel bilgisayar sistemlerinden yararlandı.
Hawking, özellikle kara delikler ve olay ufku üzerine yaptığı teorik çalışmalarla tanındı. Kara deliklerin radyasyon yayabileceğini öne sürdüğü “Hawking Radyasyonu” tezi, bu alandaki anlayışı kökten değiştirdi.
Fiziksel kısıtlılığına rağmen bilimsel üretkenliğini kaybetmemesi, onu yalnızca bilim dünyasında değil, daha geniş bir toplumsal bağlamda da sembol hâline getirdi. Hem bilimsel katkıları hem de hastalığıyla verdiği yaşam boyu mücadele, onu modern çağın en tanınan bilim insanlarından biri yaptı. Stephen Hawking, 14 Mart 2018’de, 76 yaşında hayatını kaybetti.
Geerat Vermeij
Geerat Vermeij, çocukluğundan bu yana görme engelli olan bir evrimsel biyologdur. En çok ses getiren çalışması, tarih öncesi dönemde yaşamış yumuşakçalarla, bu canlıları avlayan türler arasında yaşanan evrimsel “silahlanma yarışı”nı incelemesiyle tanınır. Bu araştırması, yırtıcı-av ilişkilerinin evrim üzerindeki etkisini anlamamızda önemli bir rol oynamıştır.
Vermeij, kör olmasının bilimsel çalışmalarını sınırlamadığını ve engel oluşturmadığını sıkça vurgular. Kariyeri boyunca yaklaşık yüz bilimsel makale ve dört kitap yayımlamış; evrim, doğa tarihi ve biyolojik çeşitlilik konularında önemli katkılar sunmuştur.
Farida Bedwei
Farida Bedwei, serebral palsi ile yaşayan bir yazılım mühendisidir. Gana’da geliştirip yaygınlaştırdığı bulut tabanlı finans yazılımı, ülkedeki 100’den fazla finans kuruluşu tarafından kullanılmaktadır.
Yalnızca teknoloji alanında değil, toplumsal farkındalık konusunda da aktif bir isimdir. Engelliliğe dair farkındalık yaratmak amacıyla, bu deneyimi bir çocuğun gözünden anlatan bir kitap yayımlamıştır. Bu eseriyle, okuyucuları engellilik kavramını farklı bir bakış açısından düşünmeye teşvik etmeyi amaçlamıştır.
John Nash
John Nash modern matematiğin en dikkat çekici isimlerinden biriydi. Onu geniş kitlelere tanıtan temel özellik de parlak zekâsı ve sıra dışı kişisel öyküsü oldu.
Mesleki çalışmaları ekonomi temelli çatışma üzerine yoğunlaştı. Geliştirdiği Nash dengesi, belirli durumlarda tarafların konum değiştirmesinin onları daha kötü bir sonuca götüreceğini gösterir. Bu fikir ekonomi, siyaset ve iş stratejisi alanlarını derinden etkiledi. Nash bu çalışması ile 1994’te Nobel Ödülü aldı.
1960’larda şizofreni tanısı aldı. Hastalık dönem dönem ağır semptomlara yol açtı. Paranoya atakları hastane tedavisi gerektirdi ve onu çalışmalarından uzaklaştırdı. Buna rağmen araştırmalarını sürdürdü ve 1990’lara kadar Princeton Üniversitesi’nde ders verdi. Onun yaşamı 2001 yapımı Akıl Oyunları filminde sinemaya uyarlandı.
Çevresindekiler onu vazgeçirmeye çalışsa da Hamied Haroon, doktor olma hedefinden vazgeçmedi. Kararlılığı sayesinde tıp eğitimini tamamladı ve kariyerine bilim insanı olarak devam etti.
Richard Leakey
Richard Leakey, özellikle Kenya’daki Turkana Gölü çevresinde bulduğu bütüncül hominin (insanımsı) fosilleriyle tanınan önemli bir paleoantropologdu. Çalışmalarını Kenya’nın deneyimli fosil araştırmacısı Kamoya Kimeu ile birlikte yürüttü.
İkili, 1960’lar ve 1970’lerde Paranthropus boisei, Homo habilis ve Homo erectus gibi türlere ait önemli kalıntılar ortaya çıkardı. Bu keşifler, insan evrimi hakkındaki anlayışa büyük katkı sağladı.
1993 yılında geçirdiği uçak kazası, Leakey’in yaşamını ciddi şekilde etkiledi. Kendi kullandığı küçük uçağın düşmesi sonucu her iki bacağını kaybetti ve hayatının geri kalanında protezlerle yürümek zorunda kaldı. Kazanın, onun Kenya’da yaban hayatı koruma ve kaçak avcılıkla mücadele çabalarına karşı bir sabotaj olabileceği yönünde uzun süre tartışmalar yaşandı; ancak bu iddialar hiçbir zaman kanıtlanmadı.
Charles Steinmetz
Charles Steinmetz, doğuştan kifozla yaşayan bir elektrik mühendisiydi. Omurlarındaki yapısal bozukluk omurgasının öne doğru eğilmesine yol açmış ve boyunun kısa kalmasına neden olmuştu. Steinmetz, dış görünüşüne dair toplumun bakış açısının farkındaydı; kendini zaman zaman “cüceyi andıran” biri olarak tanımlamıştı.
Almanya’dan Amerika Birleşik Devletleri’ne göç ederken, Ellis Adası’ndaki yetkililer onu görünüşü nedeniyle neredeyse geri çevirecekti. Eğer bu gerçekleşmiş olsaydı, dünya modern elektrik mühendisliğinin gelişiminde kilit rol oynayan bir dehadan yoksun kalacaktı.
Steinmetz, General Electric bünyesinde Thomas Edison’la birlikte çalıştı. Parlak bir matematikçi olarak, elektrik gücünün kaybını açıklayan hesaplamalarıyla tanındı. Özellikle sistemlerinin verimliliğini artıran çözümleri, modern elektrik altyapısının temel taşlarını oluşturdu.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- 12 Scientists With Disabilities Who Made the World a Better Place. Kaynak site: Mentalfoss. Yayınlanma tarihi: 22 Kasım 2024. Bağlantı: 12 Scientists With Disabilities Who Made the World a Better Place
Matematiksel
