Gezegenimizin neredeyse her yerine yayılmış olan bitkiler, dışarıdan oldukça sessiz sakin görünür. Hatta belki de bu yüzden evimizin, iş yerimizin daha huzur verici olması için bitkiler ile süsleriz. Ancak bitki alemi sandığımız kadar sessiz ve sakin değildir. Öyle ki, stres ya da tehlike altındaki bitkiler ses çıkarıyor.
İsrailli bilim insanlarının yaptığı çalışmaya göre sudan mahrum kalan ya da makasla kesilen bitkiler, deyimi yerindeyse çığlık atıyor. Fakat bitkilerin bu çığlıkları insan kulağının duyamayacağı kadar yüksek frekanslıdır. Bu nedenle teknolojinin yardımı olmadan bu sesleri duymamız mümkün değildir. Çeşitli memeliler, böcekler ve hatta diğer bitkiler ise bu sesleri duyup cevap verebilir.
Bitkilerin makasla kesilmelerine ses çıkararak tepki vermeleri oldukça ilginçtir. Çünkü acıyı hissetmek için organizmanın çok ilkel bile olsa bir sinir sistemine ihtiyacı vardır. Ancak biz biliyoruz ki bitkilerin herhangi bir sinir sistemi yok. O halde nasıl oluyor da bir bitki kesildiğini fark ediyor? Ve bitkiler stres altındayken nasıl ses çıkarıyor? Gelin bu yazımızda bitki alemine bir bakış atalım.
Bitkilerin Sinir Sistemi Yoksa Uyarılara Nasıl Tepki Veriyorlar?
Elimize diken battığında veya çok sıcak bir nesneye dokunduğumuzda acı hissederiz. Acıyı hissetmemizi sağlayan şeyse bir ağ gibi bedenimizi saran sinir hücreleridir. Bu sinir hücreleri sinir sistemimizin bir parçasıdır ve bu sistemde oluşan sinyaller sayesinde uyartılara tepki veririz.
Evrimsel sürece baktığımızda sinir sistemi, kendisini hayvanlar aleminde göstermeye başlar. Bitkilerinse bir beyni veya sinir sistemi yoktur. Ancak bu, dış uyaranlara tepkisiz oldukları anlamına gelmez. Çevreden gelen uyarılara cevap vermek için karmaşık sinyal ve iletişim sistemlerini kullanırlar.
Bitkiler ışık, yerçekimi, sıcaklık ve dokunmadaki algılamak için çeşitli kimyasal ve elektriksel sinyalleri kullanır. Ayrıca dış uyaranlara karşı hareket ederek de tepki verirler. Hayvanlar gibi aktif hareket edemezler, ancak pasif hareket edebilirler. Örneğin Güneş’e doğru yönelmek veya kökü topraktaki zararlı maddenin aksi yönünde büyütmek gibi.
Bitkiler kimyasal iletişimi kendilerini korumak, çevredeki diğer bitkileri uyarmak ve böcekleri kendine çekmek için kullanır. Bazense bitkinin bu kimyasal iletişim becerisi bir taşla iki kuş vurur. Örneğin kafein üreten bitkiler kafeini kendilerini savunmak için kullanır. Fakat aynı zamanda ürettikleri kafein, arıların ilgisini çeker. Böylece arılar o bitkiyi tekrar tekrar ziyaret eder ve bu da bitkinin üremesini kolaylaştırır.
Bitkiler Stres Ya Da Tehlike Altındayken Ses Çıkarıyor!
Onların dünyalarına şöyle bir bakmadıkça bitkiler gerçekten de cansızmış gibi görünür. Ancak gerçek çok daha farklıdır. Mesela Bonn Üniversitesi’nde yapılan bir çalışmada araştırmacılar, bitkilerin acı içinde ağlamaya eşdeğer gazlar saldığını tespit etti. Araştırmacılar lazerle çalışan bir mikrofon kullanarak kesildiğinde veya yaralandığında salatalığın gaz salarak ses çıkardığını fark etti.
Ses çıkararak tepki veren bir tek salatalık değildi elbette. 2019’da Tel Aviv Üniversitesi araştırmacıları da domates ve tütün bitkisi üzerine çalıştı. Zarar görmüş veya susuz kalmış domates ve tütünlerin yanına mikrofonlar yerleştirdiler. Bitkilerin çıkardığı sesler yaklaşık 10 cm öteden dahi tespit edilebiliyordu.
Bu sesler 10-20 kiloherzt aralığında ve biz bu sesleri duyamıyoruz. Ancak bazı hayvanlar bu sesleri duyabiliyor. Bitkilerin çıkardığı bu sesi merak edenler için bilim insanları sesi duyabileceğimiz bir forma dönüştürmüş. Aşağıdan dinleyebilirsiniz:
İşin en ürkütücü yanı ise bitkilerin kendilerinin yenildiğini anladıklarını gösteren kanıtlar olmasıdır. Missouri-Columbia Üniversitesi’ndeki araştırmacılar, bitkilerin yapraklarını yiyen tırtılın farkında olduklarını ve tırtıllara tepki verdiklerini buldu. Yapraklarının yendiğini fark eden bitkiler, çeşitli savunma mekanizmalarıyla tırtılları uzaklaştırmaya çalışıyordu.
Bazı araştırmacılara göre bu durum bitkilerinin acıyı hissettiklerinin bir göstergesi. Diğer araştırmacılarsa beyin ve sinir sistemi olmadan acı hissini olmayacağını söylüyor. Yine de daha fazla sayıda bilim insanı, bitkilerin beyne veya bilince sahip olmadan da akıllı davranışlar sergileyebileceğini düşünüyor.
Belki de Bitki Bilinci Diye Bir Şey Gerçekten de Vardır
Araştırmacılar yaptıkları çalışmalar sayesinde bitkiler hakkındaki bilgilerimizi gözden geçirmemize sebep olacak gibi duruyor. Zira bir çalışmada Mimosa pudica gibi bitkilerin eter veya lidokain gibi uyuşturucu maddelerle uyuşturulabildiği görülmüştür. Bu da bu bitkilerin elektriksel aktivitelerini bastırmakta ve uyartılara cevap vermelerine engel olmaktadır.
Bilim insanları, bu “uyku” durumunun bitkilerde bilinçlilik göstergesi olup olmadığını hala tartışıyor. Ancak bitkilerin bir bilince sahip olduğu ya da acı çektiği henüz kanıtlanmış değil. Bu nedenle bahçenizden gönül rahatlığıyla sebze toplayabilir ve gönül rahatlığıyla da yiyebilirsiniz. Çünkü eğer bitkiler acı çekiyorsa bile hayvanlar gibi acı çekmeyeceği kesin.
Yazının devamında bitkiler ile ilgili başka bir yazımıza daha göz atmak isterseniz: Bitkilerle Konuşmak Veya Şarkı Söylemek Onların Büyümelerini Hızlandırır mı?
Kaynaklar ve İleri Okumalar
- Do Plants Feel Pain? A Primer on Plant Neurobiology ; Bağlantı: Do Plants Feel Pain? A Primer on Plant Neurobiology | HowStuffWorks ; Yayınlanma tarihi 7 Eylül 2023
- Stressed plants are very noisy, but you never listen ; Bağlantı: Stressed plants are very noisy, but you never listen (zmescience.com) ; Yayınlanma tarihi: 30 Mart 2023
- Stressed plants ‘scream,’ and it sounds like popping bubble wrap ; Bağlantı: Stressed plants ‘scream,’ and it sounds like popping bubble wrap | Live Science ; Yayınlanma tarihi: 30 Mart 2023
- Plants Really Do ‘Scream’. We Just Never Heard It Until Now. ; Bağlantı: Plants Really Do ‘Scream’. We Just Never Heard It Until Now. : ScienceAlert ; Yayınlanma tarihi: 1 Eylül 2023
- Stressed plants emit airborne sounds that can be detected from over a meter away ; Bağlantı: Stressed plants emit airborne sounds that can | EurekAlert! ; doi: 10.1016/j.cell.2023.03.009
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
