“Bir insan en fazla kaç yıl yaşar?” sorusunun cevabını uzun süredir bulmaya çalışıyoruz. Son araştırmalar ise 150 sayısına işaret ediyor.
Çoğumuz ne yazık ki yaklaşık olarak 80 yaşına kadar yaşayacağımızı biliyoruz. Her ne kadar bunu hayatın bir gerçeği olarak kabul etmek zorunda kalsak da Blue Zones (Mavi Bölgeler) olarak adlandırılan bölgelerde yaşayan insanların genellikle 100 yaşına kadar sağlıklı bir şekilde yaşadıklarını da biliyoruz.
Tarihteki en uzun yaşayan kişi olan Jeanne Calment adlı Fransız bir kadın 122 yaşına kadar yaşadı. 1875’te doğduğunda ortalama yaşam süresi beklentisi sadece 43’tü.
İnsan gerçekten ne kadar uzun yaşayabilir? Bu soru yüzyıllardır sorulur. Ortalama yaşam süresi hesaplanabilir; çünkü bir kişinin yaklaşık kaç yıl yaşayacağını gösterir. Ancak maksimum yaşam süresi, yani bir insanın ulaşabileceği en yüksek yaş, hesaplaması çok daha güç bir sınırdır.
Önceki çalışmalar bu sınırı yaklaşık yüz kırk yıl olarak tahmin etmişti. Daha yeni bir çalışma ise insan ömrünün üst sınırının yüz elli yıla daha yakın olabileceğini öne sürüyor.
Beklenen Yaşam Süresi Nasıl Hesaplanır?
Yaşam süresini hesaplamada kullanılan en eski ve en yaygın yöntem Gompertz denklemine dayanır. Bu denklem, insanlarda hastalıklardan ölme oranının yaşla birlikte üstel biçimde arttığını söyler. Yani yaşlandıkça kanser, kalp hastalığı ya da enfeksiyon gibi nedenlerle ölme olasılığımız yavaş yavaş değil, katlanarak artar. Bu artış öyle hızlanır ki ölüm riski her sekiz dokuz yılda bir neredeyse iki katına çıkar.
Formül, nüfustaki yaşam süresini etkileyen pek çok farklı etmeni hesaba katacak biçimde değiştirilebilir. Cinsiyet, hastalık durumu ya da başka özellikler bu hesaplamalara eklenebilir. Gompertz hesabı sağlık sigortası primlerinde de kullanılır. Bu yüzden sigorta şirketleri sigara içip içmediğinizi, evli olup olmadığınızı ve ölüm yaşınızı daha doğru tahmin etmelerini sağlayacak her türlü bilgiyi merak eder.
Bir başka yaklaşım da organlarımızın yaşla birlikte nasıl zayıfladığını inceleyip bu düşüş hızını organların tamamen çalışamaz hâle geldiği yaşla karşılaştırmaktır. Örneğin gözlerin görme kapasitesi ya da egzersiz yaparken kullandığımız oksijen miktarı yaşlandıkça düzenli bir düşüş gösterir. Yapılan hesaplamalar bu düşüşün, organların ortalama bir insanda yaklaşık 120 yaşına kadar işleyebileceğini düşündürür.
Ama bu çalışmalar, yaşlandıkça insanlar arasındaki farkların da büyüdüğünü gösterir. Örneğin bazı kişilerde böbrek işlevi hızla düşerken, bazılarında neredeyse hiç değişmez.
Bir İnsan Neden En Fazla 150 Yıl Yaşar?
Yaşlanmayı anlamak için araştırmacılar dayanıklılık kavramına odaklanır. Dayanıklılık, bedenin hastalıktan ne kadar hızlı ve tam toparlandığını gösterir. Gençlerde bu yüksektir; yaşlandıkça azalır ve iç dengeyi koruma kapasitesi zayıflar. Yaşlanma da aslında bu kapasitenin kaybıdır.
Bilim insanları seksen beş yaşına kadar olan yetmiş binden fazla kişinin kan örneklerini inceleyerek beyaz ve kırmızı kan hücrelerindeki kısa süreli değişimleri ölçtü. Bu değişimler, hastalık risklerini ve yaşla birlikte dayanıklılığın nasıl çöktüğünü belirledi. Tüm veriler tek bir ölçütte toplanarak Dosi adı verilen bir dayanıklılık göstergesi oluşturuldu.
Dosi’nin zaman içindeki düşüşü, herkesin dayanıklılığının yaklaşık yüz elli yaşında tamamen tükeneceğini gösterdi. Bu da insan ömrü için kuramsal bir üst sınır sundu.
Fakat bu tahmin, gelecekte yeni tedavilerin çıkmayacağı varsayımına dayanır. Bu büyük bir hata yaratır; çünkü tıp sürekli ilerler ve bu ilerlemeden gençler çok daha fazla yararlanır. Bu yüzden bu hesaplamalar yaşlı bireyler için daha gerçekçi, gençler için daha belirsizdir.
Sonuç Olarak
Dosi’nin öngördüğü en uzun insan ömrü, Jeanne Calment’in yaşını yaklaşık yüzde yirmi beş aşar. Bu sınırı geçmek için üç etken öne çıkar. Güçlü bir genetik miras yüz yaşını aşmayı mümkün kılar. Sağlıklı beslenme ve düzenli hareket yaşam süresine on beş yıla kadar ekleyebilir. Son olarak, yaşlanma biyolojisini tedavilere dönüştürecek tıbbi bir atılım gerekir.
Bugünkü ilerleme hızına bakarak bile yaşam süresinin artmayı sürdüreceğini söyleyebiliriz. Çünkü Gompertz’in 1860’larda yaşadığı dönemden bu yana yaşam beklentisi sürekli yükseliyor. Ne var ki bu hızla, ortalama bir insanın yüz elli yaşına ulaşması için üç yüzyıl daha gerekir.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Dong, X., Milholland, B. & Vijg, J. Evidence for a limit to human lifespan. Nature 538, 257–259 (2016). https://doi.org/10.1038/nature19793
- Is 150 years really the limit of human life span? Yayınlanma tarihi: 8 Haziran 2021. Kaynak site: The Conversation. Bağlantı: Is 150 years really the limit of human life span?
- Pyrkov TV, Avchaciov K, Tarkhov AE, Menshikov LI, Gudkov AV, Fedichev PO. Longitudinal analysis of blood markers reveals progressive loss of resilience and predicts human lifespan limit. Nat Commun. 2021 May 25;12(1):2765. doi: 10.1038/s41467-021-23014-1. PMID: 34035236; PMCID: PMC8149842.
- Economos AC. Rate of aging, rate of dying and the mechanism of mortality. Arch Gerontol Geriatr. 1982 May;1(1):3-27. doi: 10.1016/0167-4943(82)90003-6. PMID: 6821142.
- Revelas M, Thalamuthu A, Oldmeadow C, Evans TJ, Armstrong NJ, Kwok JB, Brodaty H, Schofield PR, Scott RJ, Sachdev PS, Attia JR, Mather KA. Review and meta-analysis of genetic polymorphisms associated with exceptional human longevity. Mech Ageing Dev. 2018 Oct;175:24-34. doi: 10.1016/j.mad.2018.06.002. Epub 2018 Jun 8. PMID: 29890178.
Matematiksel
