Bir kişi aynaya baktığında gördüğü yüzün kendisine ait olduğunun farkındadır. Peki aynı şey hayvanlar için geçerli midir? Bir hayvan aynaya baktığı zaman gördüğü şeyin kendi yansıması olduğunu algılar mı?
İnternetteki sayısız kedi videolarını izlediğinizde sizin de fark etmiş olacağınız gibi kediler aynadaki görüntünün odadaki rakip bir kedi olduğunu düşünme eğilimindedir. O zaman kedilerimizin bir benlik duygusu var mıdır? Peki ya kartallar? Kartallar kendi yansımalarını tanıyacak kadar zeki midir?
Mart 1838’de Charles Darwin adlı genç ve az tanınan bir biyolog aynı soruyu sordu. Londra Hayvanat Bahçesi’ni ziyareti sırasında Jenny adlı bir orangutanın aynayla oynamasına hayran kalmıştı. Ancak kafasında bazı sorular da belirmişti. Jenny aynada ne görmüştü? Kendini tanımış mıydı? Ve belki de en önemlisi, bunu nasıl anlayabilirdik?
Hayvanlar Aynaya Baktığında Ne Görür?
Psikolog Gordon Gallup Jr., bir asırdan uzun bir süre sonra buna bir yol buldu. 1970 yılında, dört şempanze ile çok basit bir test yaptı. Öncelikle 4 şempanzeyi 10 gün boyunca, günde 8 saat ayna karşısında oldukları ayrı ayrı kafeslere yerleştirdi. Hayvanlar başlangıçta başka bir hayvana bakıyormuş gibi davranışlar sergilese de zamanla davranışları normalleşti. Sürecinde de aynada kendilerini incelemeye başladılar.
Sonrasında hayvanı hafifçe uyuşturuyor, gözlerinin altını kırmızı boya ile boyuyor ve hayvan kendine geldiğinde bir kez daha ayna ile yüzleştiriyordu. Şempanzeler yansımalarını gördüklerinde, tam olarak insanların yapacağı şeyi yaptılar. Yüzlerine baktılar ve boyalı yerlere dokundular, silmeye çalıştılar.
Gallup’un ayna testi, hayvan zekası araştırmalarındaki en ünlü ve tartışmalı tekniklerden biridir. Düzinelerce türe hemen hemen aynı şekilde uygulandı. Bir hayvanın kendini tanımasının bir işareti olarak da hayvanın vücudundaki işaret ile etkileşime girmesi temel alındı. Araştırmacılara göre bu kendini tanımanın bir işaretidir. Belki de, Gallup’un defalarca öne sürdüğü gibi, öz-farkındalığı gösterir.
Hangi Hayvanlar Aynada Kendilerini Tanıyor?
Araştırmacılar, geniş bir skalada hayvanların aynaya verdikleri tepkileri test ettiler. Fakat hayvanların yalnızca bir kısmı vücutlarındaki renkli işaretlere tepki verdiler. Ancak sonuçlar genellikle birbiri ile tutarlı değildi. Bazı hayvan türleri testte tutarsız performans gösterdi. Şempanzeler ve orangutanlar testte çoğu zaman başarılı oldu. Happy adlı bir Asya fili büyük bir aynaya bakıp hortumuyla başındaki bir izi inceledi. Ancak değerlendirmeye alınan diğer iki fil başarısız oldu.
Araştırmalara göre, katil balinalar ve şişe burunlu yunuslar da ayna testini geçti. Maymunlardan veya fillerden daha beceriksiz olsalar da işaretli vücut kısımlarını bükerek, döndürerek ve esneterek incelemek için özel çaba sarf ediyor gibiydiler.
Ancak pandalar başarısız oldu. Köpekler ve deniz aslanları da başarısız oldu. Yansımalarını gördüler ancak onlarla fazla ilgilenmediler. Ayrıca goriller ile ilgili elde edilen sonuçlar ise tutarsızdı. Güvercinler ve dilsel olarak yetenekli Afrika gri papağanı da dahil olmak üzere kuşların büyük çoğunluğu da başarısız oldu.
Bu başarısızlık 2008’de Goethe Üniversitesi’nden Helmut Prior’ın Goldie ve Gerti adlı iki saksağanın boyunlarındaki sarı boyaları silmeye çalışmasıyla değişti. Zekaları ile tanınan karga türleri de başarısız olacaktı.
Sonuç Olarak Tüm Bunlardan Ne Anlamalıyız?
Sonuç olarak tüm bu çalışmalar sonucunda hayvanların ayna karşısında gördükleri işaretli yüze tepki vermelerinin kendilerini tanıyıp tanımadıklarının kesin bir göstergesi olduğu konusunda hemfikir değiliz. Bazı goriller başarısız oldu. Ancak sonucunda goril toplumunda doğrudan göz teması kurmak bir saldırganlık eylemidir.
Köpekler de başarısız oldu. Ancak köpekler kokunun görüşten daha önemli olduğu bir dünyada yaşarlar. Üç Asya filinden ikisi başarısız oldu, ancak filler kir gibi şeyleri vücutlarından çıkarmaya alışkın değillerdir. Bu nedenle o hayvan kendini tanıyor, bu hayvan tanımıyor gibi haberlere rastladığınız da arka plan etkileşimin çok daha karmaşık olduğunun farkında olun. Ayrıca hayvanlar hakkında başka ilginç detaylara erişmek isterseniz: Evcil Hayvanlarımız Dünyayı Nasıl Görüyor?
Bu arada merak edenler için: Maymunlar ile ilgili ayna testi için bu videoyu, filler ile ilgili ayna testi için bu videoyu, orangutanlar ile ilgili ayna testi için de bu videoyu inceleyebilirsiniz.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- What Mirrors Tell Us About Animal Minds. Bağlantı: https://www.theatlantic.com/
- When Darwin Met Another Ape. Yayınlanma tarihi: 21 Nisan 2015; Bağlantı: https://www.nationalgeographic.com/
- Self-recognition in chimpanzees and orangutans, but not gorillas. Department of Psychology, State University of New York at Albany, Albany, New York 12222, U.S.A. https://doi.org/10.1016/S0047-2484(81)80016-4
- Rhesus Monkeys (Macaca mulatta) Do Recognize Themselves in the Mirror. Implications for the Evolution of Self-Recognitio. Abigail Z. Rajala, Katharine R. Reininger, Kimberly M. Lancaster, Luis C. Populin; Published: September 29, 2010; https://doi.org/10.1371/journal.pone.0012865
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
