“Liberal arts” ifadesi ilk bakışta siyasal bir yönelim ya da güzel sanatlar çağrışımı yapabilir. Ancak bu terimin kökeni ve anlamı bundan oldukça farklıdır.
Liberal Arts Nedir?
Buradaki “liberal” kelimesi, Latincedeki liberalis sözcüğünden gelir ve “özgür” anlamını taşır. “Arts” ise Latincede “bilgi” ya da “beceri” anlamına gelen ars kelimesinden türemiştir. Örneğin “artefakt” (artifact) kelimesi de aynı kökten gelir ve “insan eliyle yapılmış bilgi veya beceri ürünü” demektir.
Bu bağlamda “liberal arts” yani “özgür sanatlar”, bireyi özgür bir yurttaş olarak yaşamaya hazırlayan eğitim türüdür. Yani belli bir mesleğe değil, düşünmeye, sorgulamaya ve geniş perspektifle değerlendirmeye yönelik bir donanım kazandırmayı amaçlar.
“Liberal arts” kavramının bilinen ilk kullanımı, yaklaşık 2000 yıl önce Roma devlet adamı ve filozof Cicero’ya aittir. Cicero, bu ifadeyi M.Ö. 90 civarında yazdığı De Inventione adlı eserde kullanmıştır. Bu kitap, hitabet sanatı üzerine etkili bir el kitabıydı ve Cicero onu genç bir adamken, bir cumhuriyetin yaşamında kamusal konuşmanın rolünü sorgularken kaleme almıştı.
Cicero’nun kastettiği “liberal arts” eğitimi, özgür bir yurttaşın kamu hayatında etkin olabilmesi için sahip olması gereken zihinsel ve etik beceriler bütününü ifade eder. Bu eğitim, yalnızca bilgi edinmekten öteye geçerek, bireyin akıl yürütme, tartışma, ikna etme ve adil kararlar verme yetisini geliştirmeyi amaçlar.
Cicero, daha kapsamlı eseri De Oratore’de, tam anlamıyla bir liberal arts (özgür yurttaş eğitimi) anlayışının öğrencilere insan duygularını derinlemesine kavrama yetisi, edebi anlatım becerisi ve “olabilecek en geniş bilgi” yani scientia comprehendenda rerum plurimarum kazandıracağını ifade eder. Ona göre bu, “özgür bir kişiye yaraşır eğitimdir”
Bu eğitimin tam olarak neleri kapsadığı üzerine detaylara boğulmak kolaydır. Ancak Cicero’ya göre liberal arts, belirli bir alandan ibaret değildir. Ne yalnızca “sanat”ı ne de yalnızca “edebiyat”ı kasteder. Bu kavram, bireyi çok yönlü düşünebilen, sorgulayan ve kamusal yaşamda sorumluluk alabilecek bir yurttaşa dönüştürmeyi amaçlayan genel, kapsamlı bir eğitimi ifade eder.
Yedi Özgür Sanat (Artes Liberales Septem) Nedir?
“Liberal arts” yani özgür sanatlar kavramı, doğrudan bir mesleğe hazırlayan değil, kapsamlı bir düşünme yetisi kazandırmayı amaçlayan bir eğitim anlayışını temsil eder. Hedef, bireyin hem düşünen bir insan hem de bilinçli bir yurttaş olarak kendi kararlarını verebilme becerisini geliştirmesidir.
Felsefe ya da tarih gibi dersler, iletişim becerilerini artırabilir. Bu da dolaylı olarak iş bulmada avantaj sağlayabilir. Ama bu derslerin esas işlevi, kişinin kendisi ve geçmiş üzerine daha derin düşünmesini sağlamaktır. Bu yönüyle, örneğin bir elektrik mühendisliği dersinden çok farklı bir amaca hizmet ederler.
Klasik dönemde — yani Antik Roma eğitim sisteminden başlayıp 1800’lü yıllardaki Viktoryen dönemin kitlesel eğitim reformlarına kadar — öğrenciler önce “trivium” adı verilen üç temel disiplini öğrenirdi: gramer, diyaliktik ve retorik. Ardından gelen “quadrivium” ise aritmetik, geometri, astronomi ve müzikten oluşurdu. Resim, bale ya da tarih gibi alanların bu yapıda nereye oturduğunu tartışmak, aslında konunun özünü ıskalamak olur.
Bu yedi özgür sanat (liberal arts), Orta Çağ Avrupa’sındaki üniversite eğitimine temel teşkil etmişti. İçerikleri ise kısaca aşağıdaki gibiydi.
- Gramer (Grammatica): Dilin yapısını anlamayı sağlar. Latince gramer öğrenimi üzerinden doğru ve etkili dil kullanımını öğretir.
- Retorik (Rhetorica): Etkili konuşma ve yazma sanatıdır. Hitabet yeteneğini geliştirir, düşünceleri ikna edici biçimde ifade etmeyi öğretir.
- Diyalektik (Dialectica): Akıl yürütme disiplinidir. Mantıklı düşünmeyi, argümanları değerlendirmeyi ve tartışmayı öğrenmeyi amaçlar.
- Aritmetik (Arithmetica): Sayılarla çalışma becerisi kazandırır. Temel matematik işlemleri ve kavramları üzerine odaklanır.
- Geometri (Geometrica): Şekillerin, alanların ve uzayın özelliklerini inceler. Mekânsal düşünme yetisini geliştirir.
- Müzik (Musica): Müzik teorisi, ritim ve armoni bilgisiyle ilgilenir. Orta Çağ’da matematiksel bir disiplin olarak görülmüştür.
- Astronomi (Astronomia): Gökyüzünü anlamayı hedefler. Gezegenlerin ve yıldızların hareketlerini inceleyerek evrenin düzenine dair temel bilgiler sunar.
Trivium Eğitimi Quadrivium’dan Sonra Gelirdi
Trivium, belli başlı konuları öğretmezdi. Onun amacı, öğrenciye düşünmeyi öğretmekti: Okuma, yazma, tartışma, analiz etme ve çıkarım yapma becerisi kazandırırdı. Bu beceriler, öğrencinin dünyayı anlaması ve fikirler arasında bağ kurabilmesi için gerekliydi.
Quadrivium’a geçmeden önce öğrencinin Trivium’da yetkinleşmesi beklenirdi. Çünkü sayıları ve doğayı anlamak, ancak dili ve düşünceyi kavrayarak mümkün olabilirdi.
Özgürlük, dünyanın işleyişine dair farklı görüşler arasında bilinçli tercihler yapabilme ve dilin bizi nasıl etkileyebileceğini fark edebilme yetisidir. Yedi Özgür Sanat eğitimi, özellikle Klasik Çağ’da bireye bu yetileri kazandıran ayrıcalıklı bir öğrenim biçimiydi. Çünkü bu yaklaşım, hem sözel hem de sayısal disiplinleri bir arada sunarak bireyin düşünsel gelişimini bütüncül bir şekilde desteklerdi. Böylece disiplinler arası bağları fark eden, daha derin ve eleştirel düşünebilen bir birey profili oluşurdu.
Ancak bu ayrıcalık uzun süre yalnızca erkeklere tanındı. Kadınlar, çoğunlukla fiziksel uğraşlarla sınırlı bir eğitimle yetinmek zorundaydı—dans etmek, müzik icra etmek ya da ev içi beceriler edinmek gibi. Yani düşünsel gelişim sağlayan liberal sanatlar, toplumsal cinsiyet normları nedeniyle sadece erkeklere uygun görülüyordu. Bu da özgürlüğün dahi tarihsel olarak adil dağılmadığını gösteriyor.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Nilgin Dağ; “Üniversite” Üzerine Bir Tahlil Denemesi. Dr. Öğretim Üyesi, Mersin Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Temel Eğitim Bölümü; ORCID ID: 0000-0002-5084-6472; Bağlantı: https://dergipark.org.tr/
- Liberal arts education; Bağlantı: https://en.wikipedia.org/wiki/Liberal_arts_education
- What are the liberal arts? A literature scholar explains. Yayınlanma tarihi: 18 Eylül 2023. Bağlantı: What are the liberal arts? A literature scholar explains
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
