Arşimet adını kaldıraçlar, makaralar ve Arşimet vidasını icat etmesi aracılığı ile duymuş olabilirsiniz. Ancak kendisinin adı günümüzde antik dünyanın çeşitli “süper silahlarını” icat etmesi ile de anılmaktadır. Bu icatlarından birisi de ölüm ışınıdır.
Kendisinin MÖ 213’te Romalıların başlattığı kuşatmaya karşı memleketi Syracuse’un savunmasında önemli bir rol oynadığını ve bu esnada şehrin ele geçirilmesini geciktirecek etkili savaş makineleri yaptığını biliyoruz. Efsaneye göre, büyük matematikçi Arşimet o kadar güçlü bir silah tasarlamıştı ki, ona da “Ölüm Işını” lakabı takılmıştı. Bunu güneş ışığını düşman gemilerine yoğunlaştırmak ve onları ateşe vermek için büyük parabolik aynalar kullanarak yapmıştı.
Normal koşullarda güneş ışığı belirli bir miktarda enerji taşır. Ancak dünyaya ulaşan ışınlar dağınık olduğundan bir kağıdın ya da herhangi bir yanıcı yüzeyin üzerine düştüğünde yakma potansiyeli taşımaz. Bununla birlikte, kağıt parçası ile ona doğru gelen ışınlar arasına bir büyüteç yerleştirdiğinizde işler değişir. Bu sayede ışınların birbirine yaklaşmasını ve odak noktasında birleşmesini sağlarsınız.
Bu durumda şansınız da yaver giderse küçük bir duman ve alevler ile karşılaşabilirsiniz. Peki, daha büyük şeyleri mesela bir gemiyi yakabilir miyiz? Aslında bu sorunun cevabı uzun süredir merak ediliyor.
Sonuçta elimizde Arşimet’in bir ölüm ışını yapmayı başardığına dair herhangi bir arkeolojik bulgu yoktur. Bu nedenle kendisi ile ilgili referanslarda sıkça geçen bu bilginin doğru olup olmadığını anlamak için yapabileceğimiz tek şey deneyler ile aynı şeyi başarmaya çalışmaktır.
Bir Ölüm Işını Yapmak Mümkün mü?
Teoride çukur ve parabolik aynalar kullanarak onlarca metre uzaklıktaki bir noktaya yeterli sürede ve miktarda ışığı yansıttığınızda cismi yakmanız mümkün. Yani Arşimet’in ölüm ışını efsanesinin bazı temelleri olduğu doğrudur. Ancak pratiğe gelince aynı şeyleri söylemek biraz zor.
Aslına bakarsanız aynı Arşimet gibi bir ölüm ışını yapmaya uzun zamandır çalışıyoruz. Bilim insanları bu eski silahı test etmek için çok sayıda deney gerçekleştirdi. 1970’lerde Dr. Ioannis Sakkas, ellerinde aynalar olan yaklaşık 60 Yunan denizciyi sıraya dizdi ve güneş ışığını 50 metre uzaktaki ahşap bir gemideki bir odak noktasına yönlendirmelerini sağladı. Geminin kısa sürede alev alması Sakkas’ın Arşimet’in askeri dehasını takdir etmesine neden oldu.
Otuz yıl sonra, MIT bilim adamları üniversite kampüsündeki bir Roma gemisinin maketini başarılı bir şekilde ateşlemek için 127 ayna kullandılar. Discovery Channel’ın popüler bir programı olan Mythbusters, bu konuya üç bölüm ayırdı. (29 Eylül 2004, 25 Ocak 2006, 8 Aralık 2010). Ancak her üç bölümde de ölüm ışını mantıksız ilan edildi.
2005 yılında MIT’den bilim insanları. A. Mills ve R. Clift bu tarihi efsaneyi araştırdılar ve sonuçlarını European Journal of Physics’te yayınladılar. Çalışma sonunda küçük bir ahşap gemi modelini yakmak için her biri 1 m2 ayna tutan 440 adamın, 50 metre mesafeye yerleşmiş olması gerektiğini buldular. Yani Arşimet’in tek değil çoklu aynalar ile gemiye bir ölüm ışını yollaması olasıydı. Ancak bunun için en az 440 aynaya ve aynı sayıda adama ihtiyacı olmalıydı.
Arşimed’in ‘Ölüm Işını’ Gerçekten İşe Yaradı mı?
Pratik olmaması ve efsanenin ötesinde tarihsel kanıtların bulunmaması nedeniyle “Ölüm Işını”nına hep şüphe ile yanaşıldı. Ancak Kanada’dan bir sekizinci sınıf öğrencisi anlaşılan aynı fikirde değildi.
12 yaşındaki Brenden Sener Arşimet’in “Ölüm Işını”nın ölçekli bir modelini oluşturmak için içbükey aynalar ve LED masa lambaları kullanarak bir deney gerçekleştirdi. Şener’in deneyi, MIT araştırmacıları tarafından daha önce yapılan bir teste benzer şekilde, yeterince güçlü bir ısı kaynağı ve doğru şekilde odaklanmış aynalar göz önüne alındığında, “Ölüm Işınının” belirli işlevsel bir silah olabileceğini gösterdi. Genç öğrenci de bu bulgusunun devamında elbette bir çok ödülü hak edecekti.
Sonuç olarak
Gerçeği muhtemelen hiçbir zaman bilemeyeceğiz. Söz konusu olan kişi Arşimet olduğu için de kulağa çılgınca gibi gelen fikirlerin gerçek olması da olasıdır. Ancak ne yazık ki bir ölüm ışını yapmayı başarmış olsa bile bu onu kurtarmaya yeterli olmamıştı. Romalı askerler sonunda Syracuse’un duvarlarını aştılar ve Marcus Claudius Marcellus’un Arşimet’e zarar verilmemesi yönündeki emrine rağmen, şehrin yağmalanması sırasında işgalcilerden biri onu öldürdü.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- 12-Year-Old Builds Replica Of Archimedes’ Death Ray – And It Works. yayınlanma tarihi: 9 Şubat 2024. Kaynak site: IFF Science. Bağlantı: 12-Year-Old Builds Replica Of Archimedes’ Death Ray – And It Works
- What was Archimedes’ death ray? Kaynak site: HowStuffWorks. Bağlantı: What was Archimedes’ death ray?
- 7 Remarkable Inventions from Archimedes That Shaped History. yayınlanma tarihi: 20 temmuz 2023. Kaynak site: Interesting Engineering. Bağlantı: 7 Remarkable Inventions from Archimedes That Shaped History
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
