19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başında çocuklara yönelik yazmak altın çağını yaşamıştır. Okuryazar sayısının artması, ticari yayımcılığın gelişmesi ve çocuğun imgelem gücünün fark edilmesi bunun temel nedenleri arasındadır. Bir çok klasik çocuk kitabı bu dönemde yazılmıştır ve kuşkusuz ki Alice Harikalar Diyarında isimli kitap, bu verimli dönemin en etkili kitaplarından biridir.
İngiliz dilinde çocuklara yönelik ilk başyapıt olarak kabul edilen bu kitabın fantastik öyküsü, dönemin edebiyatının egemen gerçekçiliğinden belirgin bir kopuştur. 1862 yılının bir Temmuz gününde, genç matematik öğretmeni Charles Dodgson bir erkek arkadaşı ve üç kız kardeşiyle Oxford yakınlarında Thames Nehrine kürek çekmeye gitmiş ve Alice adındaki bir kızın öyküsünü anlatmıştır. Yolcularından biri olan on yaşındaki Alice Liddell de öykünün kahramanıyla aynı adı taşır.
19. yüzyılın ortalarında yazılan, genç bir kızın bir tavşan deliğine yaptığı yolculuğun bu hayali öyküsü, yazıldığı günden bu yana da bir çok tartışmanın merkezinde kendini bulmuştur. Bu yazıda Lewis Carroll’u daha yakından tanıyalım ve tartışmalara kısaca göz atalım.
Lewis Carroll Kimdir?
1832’de İngiltere’nin Cheshire kentinde dünyaya gelen Charles Dodgson (daha sonrasında Lewis Carroll) bir din adamının oğludur. Christ Church, Oxford’dan matematik bölümünden birincilikle mezun olmuş ve 1855’ten itibaren bu okulda okutmanlık yapmıştır.
Ancak ilerleyen süreçte matematik yerine edebiyat ile ilgilenmeye başlamış ve ilk eserini 1856’da yayımlamıştır. Çevresi geniş biridir; eleştirmen ve yazar John Ruskin ve ressam ve şair Dante Gabriel Rossetti arkadaşları arasındadır. Kendisi aynı zamanda bir çok çocuğun portresini çeken tanınmış bir fotoğrafçıdır.
Kendisi yazılarıyla bir üne kavuşmasaydı, belki de 19. yüzyılın en önemli çocuk fotoğrafçısı olarak tanınabilirdi. Ancak bu fotoğraflar nedeniyle 1930’lardan beri, bir çok kişi Dodgson’ın hikayeyinin kahramanı 10 yaşındaki kızla ilişkisinin doğasını sorgulamıştır.
Ayrıca kendisi sayılarla ilgili her türlü hile ve bulmacadan etkilenmişti. Onun hazırladığı bulmacalardan bazıları günümüzde hala kitaplarda yer almaktadır. 1898’de 65 yaşındayken ağır bir grip hastalığının ardından zatürreye yakalanarak ölmüştür.
Carroll, 1864’te Alice Liddell’e sunduğu hikayesinin ilk el yazması versiyonunu tamamladığında, ona “Alice’s Adventures in Underground / Alice’in Yeraltı Maceraları” adını vermişti. Carroll, 1871’de Alice hakkında ikinci ve benzer bir kitap daha yazmıştır: Aynanın İçinden (Through the Looking-Glass, and What Alice Found There). Bu kitabında da ilkince olduğu gibi ilginç aforizmalar ve karakterlere yer vermiştir.
Alice Harikalar Diyarı Hangi Mesajları İçerir?
Öyküde yedi yaşındaki Alice bir tavşan deliğine düşer ve kendini gerçeküstü bir evrende bulur. Tuhaf yaratıklar, tuhaf tutumlar, tuhaf olaylar ve tuhaf dilbilimsel mantığın egemen olduğu bir dünyada tek başına kalır. Kitabın odağı ve başlıca teması budur. Alice sürekli olarak kim olduğunu, bu dünyanın kurallarının ne olduğunu ve normalliğe nasıl dönebileceğini düşünür.
Carroll’ın bu kitabı yazarken ilham kaynağının ne olduğunu bilmemizin kesin bir yolu yoktur. Ama kitabın gördüğü ilgi ilerleyen süreçte pek çok kişinin bunu sorgulamasına neden olmuştur. Kitapta yiyecekler çoğu zaman huzursuzluğu tetikler. Lewis Carroll bir yeme bozukluğundan mı mustariptir? Yoksa yazdıkları matematiğe mi bazı göndermeler yapmaktadır?
Kendisinin kitabını kaleme aldığı dönemler, matematiğin hızla değişime uğradığı zamanlara denk geliyordu. Soyut cebir ve özellikle karmaşık sayılar gibi konular onu son derece rahatsız ediyordu.
Dodgson endişelerini kız kardeşine yazdı, meslektaşlarıyla konuştu ve bunları matematik dergilerine makaleler ile iletti. Ancak kimse onu dinlemiyor gibiydi. Ve böylece antik retorik numaralardan birini kullanmayı tercih etti. Düşüncelerini saçmalığa indirgedi.
Alice Harikalar Diyarında adlı kitabında, Dodgson sevmediği matematiksel trendlere bir çok defa çeşitli biçimlerde yer verir. İngiliz edebiyatı uzmanı Melanie Bayley, Dodgson’ın sembolik matematiğin Oxford müfredatına girmesine kızdığını ve Alice’i yazdığı sıralarda bu konuda Alice’in babası dekan Dean Liddell ile bir tartışması olduğunu gösteren belgeleri ortaya çıkardı. Belki de Dodgson kabul ettiremediği düşüncelerini bir biçimde dekanın evine bu biçimde sokmayı tercih etmişti.
Alice Harikalar Diyarında Sendromu Nedir?
Kimilerine göre de Lewis Carroll’ın nadir görülen bir nörolojik hastalığı vardı. Halüsinasyonlar görüyor, nesneleri olduğundan büyük veya küçük algılıyordu. Bu hastalık 1955’de İngiliz psikiyatrist John Todd tarafından tanımlandı. Devamında da ‘Alice Harikalar Diyarında Sendromu’ olarak literatüre dahil edildi.
Bu hastalığın belirtilerinin en başında vücut şeklinde farklılıklar görmek, özellikle el ve ayakların vücuda göre orantısız büyüklükte olduğu sanrısı gelir. Hastalar ayrıca başka cisimlerin büyüklüklerini de yanlış bir şekilde algılarlar. Mobilyaların büyüklüğü, kapalı alanların yer ve tavan seviyeleri ve gittikleri yolun uzunluğunda yanılabilirler.
Ayrıca Alice Harikalar Diyarı’nda Sendromu’na sahip hastaların zaman kavramı yoktur. Onlar için zaman bazen çok hızlı bazen de çok yavaş ilerler. Zaman belirsizliği hastalarda sürat belirsizliğine de yol açar. Yani normal şekilde yaşamak için gerekli olan farkındalıkların pek çoğundan çok uzaktadırlar. Tüm bu belirtileri aslında Lewis Carroll’un kitaplarında da görmek mümkündür. Ancak elbette bu bir tanı anlamına da gelmemektedir.
Kitapta Alt Metin Arama Takıntısı Devam Ediyor
İlerleyen zamanda; kuantum fiziği, uzay-zaman teorisi, paralel evrenler, tanrı parçacığı ve evrendeki kara delik gibi kavramları hayatımıza dahil oldu. Bunlarla birlikte Alice’in tavşan deliğinden Harikalar Diyarı’na düşmesine başka anlamlar yüklendi.
Harikalar Diyarında zaman çok yavaş akıyordu. Yoksa bu kitap bize izafiyetten mi bahsediyordu? Bu soruların cevabını elbette tam olarak bilemeyeceğiz. Ancak kesin olan bir şey var ki, bu kitabın etkisi J. R. R. Tolkien’in Hobbit eserine, C. S Lewis’in Narnia dizisine, Dr. Seuss’un tuhaf dünyasına, Roald Dahl’ın çok sevilen Charlie ve Çikolata Fabrikası eserine ve J. K. Rowling’in büyücü okulu Hogwarts’a ilham vermiştir. Ayrıca göz atmak isterseniz: Matematik ve Edebiyat İlişkisi: Kitapların İçindeki Matematik
Kaynaklar ve ileri okumalar
- 5 “Curiouser and Curiouser” Facts About Fanciful Writer Lewis Carroll; https://mymodernmet.com
- Alice’s adventures in algebra: Wonderland solved; yayınlanma tarihi: 16 kasım 2009; Bağlantı: https://www.newscientist.com/
- Lewis Carroll’s Shifting Reputation; yayınlanma tarihi: Nisan 2010; Bağlantı: https://www.smithsonianmag.com
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
