Yüzyıllar boyunca savaşacak kadar karmaşık davranışların yalnızca insanlara özgü olduğu sanılıyordu. Elbette başka hayvanlar yiyecek ya da bölge için ara sıra kavga ediyordu; ancak şiddeti, acımasızlığı ve kabile ruhuyla birlikte gerçek anlamda savaşın insana özgü olduğu düşünülüyordu. Gombe şempanze savaşı ise bu inancı değiştirdi.
Tanzanya’nın batısında, Tanganyika Gölü’nün engin maviliğiyle çevrili Gombe Ulusal Parkı yer alır. Ünlü primatolog Jane Goodall, burada yerli şempanzeler üzerine yaptığı çığır açan araştırmalarla ün kazandı. Park aynı zamanda Goodall’ın “Kasekela” adını verdiği bir şempanze topluluğuna da ev sahipliği yapıyordu.
1970’lerde bu topluluk, tarihe geçen ilk belgelenmiş şempanze savaşında ormanları, vadileri ve yağmur ormanlarını kanlı bir savaş alanına çevirdi.
Bu çarpıcı olayı ünlü primatolog Jane Goodall ayrıntılı biçimde belgeledi. 1960’larda Afrika’da başlattığı şempanze araştırmalarıyla yalnızca önyargıları yıkmakla kalmadı; primatolojinin bilimsel bir disiplin olarak gelişmesinde de öncü oldu.
Gombe Şempanze Savaşı Nasıl Başladı?
1971’de Kasekela kabilesi, eski liderinin ölümünden sonra parçalanmaya başladı. Altı erkek ve üç dişiden oluşan bir grup şempanze sekiz aylık bir süre içinde Kasekela bölgesinin güney bölümünde yaşamaya başladılar. Bu yeni gruba Kahama dendi. Sekiz erkek ve on iki dişi ve onların yavrularından oluşan ana topluluk ise oldukları yerde kaldı.
Bu süreçte, iki grup arasında çeşitli güç gösterileri ortaya çıkmaya başladı. Her iki grup da kendi bölgelerini dikkatle korurken, aralarındaki gerilim giderek arttı. Bölünmeden iki yıl sonra, bu gerilim doruk noktasına ulaştı. İki grubun erkekleri, karşılıklı olarak bağırmaya, gövde gösterisi yapmaya ve ardından kendi bölgelerine geri çekilmeye başladılar
Savaş, Godi adındaki bir şempanzenin ölümüyle başladı. Kahama topluluğuna mensup yetişkin bir erkek olan Godi, altı Kasekela erkeği tarafından pusuya düşürüldü. O sırada Godi ağaçlarda yemek yiyordu. Jane Goodall, kitabında erkeklerden birinin Godi’nin bacağını tutarak onu yere fırlattığını anlatır.
Saldırganlar, “öfkeli bir çılgınlık” içinde, Godi’yi köşeye sıkıştırarak on dakikadan fazla süreyle dövmüşlerdi. Ardından hızla bölgeden uzaklaştılar. Godi, aldığı ağır darbeler sonucunda hayatını kaybetti.
Sonraki dört yıl boyunca diğer Kahama erkekleri de benzer şekilde avlandı. İkinci kurban, üç erkek tarafından yirmi dakika boyunca dövülerek öldürüldü. Ayrılıkçılara katılmayı seçen Goliath adındaki yaşlı bir şempanze ise eski arkadaşları olan beş Kasekela erkeğinin saldırısına uğrayarak hayatını kaybetti. Saldırının hemen ardından katiller, gövdelere vurarak, taş ve dal fırlatarak zafer nidaları attılar.
Sonunda, ayrılıkçı Kahama kabilesinin kurucularından olan şempanze Hugh öldürüldü. Yeni kabileyi kuran altı erkekten geriye yalnızca bir tanesi kaldı. Kısa bir süre sonra onun da ölmesiyle Gombe şempanze savaşı 1978 yılında sona erdi. Bu kanlı çatışmanın ardından Kasekela kabilesi galip geldi. Sonrasında da menzillerini genişleterek Kahama bölgesini de kontrol altına aldı.
Gombe Şempanze Savaşı Bize Ne Anlatıyor?
Psikolojide eski ve iyi bilinen bir teori vardır: temas hipotezi. Bu teoriye göre, iki grup arasında kurulan temas—özellikle eşit koşullar altında gerçekleşirse—toleransı ve kabulü artırır. Model her ne kadar insan davranışlarını incelemek için geliştirilmiş olsa da, Gombe örneğine de uyuyordu.
İki grup birbirinden ayrılıp teması kestiğinde düşmanlık hızla tırmandı ve barış ihtimali tamamen ortadan kalktı. “Biz” ve “onlar” ayrımı, insanlarda olduğu gibi şempanzelerde de ortaya çıktı. Gombe Şempanze Savaşı insan savaşının birebir aynısı değildi, ama acımasızlık ve kabile bağlılığı bakımından çarpıcı benzerlikler taşıyordu.
Goodall bu deneyimi şöyle özetledi: “Yıllar boyunca şempanzelerin birçok yönden insana benzediklerini ama temelde bizden ‘daha iyi’ olduklarını düşünmüştüm. Fakat birdenbire anladım ki, belirli koşullar altında onlar da bizim kadar acımasız olabiliyor… Onların da doğalarında karanlık bir yan vardı.”
Goodall, Gombe’de yaşanan bu olayları bildirdiğinde, şempanzeler arasında doğal olarak meydana gelen bir savaşın varlığı birçok kişi tarafından inandırıcı bulunmadı. Ancak sonraki araştırmalar, şempanze toplumlarının doğal hallerinde savaş davranışı sergilediklerini doğruladı
Son Araştırmalar Jane Goodall’ın Gözlemlerini Doğruladı
Araştırmacılar, bu sürecin bir parçası olarak, öncelikle Goodall’ın Gombe’de geçirdiği döneme ait tüm orijinal saha notlarını dijital ortama aktardı. Daha sonra bu notlardan yararlanarak şempanzeler arasındaki sosyal etkileşimlerin ve dostlukların ayrıntılı bir tablosunu oluşturdular. Son olarak, bu ilişkilerin zamanla nasıl değiştiğini haritalandırdılar. Böylece şempanze toplumlarındaki dinamikleri daha kapsamlı bir şekilde anlamayı başardılar.
1960’ların sonunda, tüm erkekler birbirleriyle oldukça uyumlu bir şekilde sosyalleşirken, 1971 yılına gelindiğinde ayrılıklar kendini göstermeye başlamıştı. Takip eden bir yıl içerisinde, şempanzelerin yalnızca kendi grupları içinde sosyalleşmesiyle iki taraf arasındaki ayrım netleşmişti.
Araştırmacılar, bu bölünmenin Humphrey adındaki bir maymunun alfa erkeğe dönüşmesinden sonra meydana geldiğini belirledi. Sonraki dört yıl boyunca Humphrey liderliğindeki kuzey topluluğu, güney grubundaki her bir erkeği öldürdü. Hayatta kalan üç dişi, bölgeleriyle birlikte kuzey topluluğunun kontrolüne geçti. Araştırmalar, çatışmayı hızlandıran nedenlerden birinin, o dönemde ormandaki sınırlı sayıda olgun dişi şempanze olduğunu gösterdi.
Sonuç Olarak
Gombe’deki savaştan bu yana, Tanzanya ve Uganda’da şempanze grupları arasında başka savaşlar da belgelendi. Ancak Gombe Şempanze Savaşı, bir ilk olması ve şempanze toplumlarında savaş davranışını ortaya koyması açısından büyük bir öneme sahiptir.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- What the Gombe Chimpanzee War taught us about human nature. Yaayınlanma tarihi: 5 Ocak 2022 . Kaynak site: Big Think. Bağlantı: What the Gombe Chimpanzee War taught us about human nature./
- A Brief History of the Gombe Chimpanzee War. Yayınlanma tarihi: 18 Eylül 2021. Kaynak site: Discover Magazine. Bağlantı: A Brief History of the Gombe Chimpanzee War./
- Feldblum JT, Manfredi S, Gilby IC, Pusey AE. The timing and causes of a unique chimpanzee community fission preceding Gombe’s “Four-Year War”. Am J Phys Anthropol. 2018 Jul;166(3):730-744. doi: 10.1002/ajpa.23462. Epub 2018 Mar 22. PMID: 29566432.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
