Yarasalar Hayvanlar Dünyasının Gerçek Süper Kahramanlarıdır

Yarasalar, olağanüstü özelliklere sahip uçan memelilerdir. Batman’in süper güçleri olmayabilir, ama ona ilham veren canlılar gerçekten dikkat çekicidir.

Tarih Boyunca İnsan Yarasa İlişkisi Her Zaman Sorunlu Oldu

Yarasalar akla geldiğinde çoğu zaman olumsuz bir imaj oluşur. Vampir filmleri ve edebiyatta korkutucu şekilde betimlenmeleri ya da gerçek hayatta hastalık yayabilecekleri endişesi bu algıyı besler. Oysa bu kötü ün, gerçekte kurgudan daha fazlası değildir. Yarasalar hakkında yaygın yanlış inanışların nasıl ortaya çıktığını ve onların günlük yaşamımız için ne kadar hayati olduklarını anlamak önemlidir.

Yarasalar, biçimleri ve yüz ifadeleri nedeniyle insanlara hep tuhaf ve rahatsız edici gelmiştir. İleriye dönük gözleri, sivri dişleri ve keskin hatları onları neredeyse insansı ama bir o kadar da tehditkâr gösterir. Bu yüzden eski Roma’da bir yazar, yarasanın doğası ile şeytanınki arasında bir bağ olduğunu öne sürmüştür.

Aydınlanma Çağı’nda bile yarasalar bilim insanlarını huzursuz etti. Alışılmadık anatomileri onları sınıflandırmayı zorlaştırdı. 1758’de Carl Linnaeus, yarasalara kötü ün kazandıran tanımını yaptı ve bir türü “geceleri insanların kanını emen” olarak nitelendirdi. Bu yaklaşım Vampyressa, Vampyrops ve Vampyrodes gibi isimlerin doğmasına yol açtı.

yüzyılda ise vampir korkusu Doğu Avrupa’da yaygın bir saplantıya dönüştü. Veba ve çiçek hastalığı gibi açıklanamayan salgınlar vampirlerin işi olarak görülüyordu. Yarasaların Vlad Dracula ile özdeşleştirilmesi de insanların yarasalarla kurabileceği olumlu ilişkiyi tamamen ortadan kaldırdı.

On dokuzuncu yüzyılın başlarında vampir kavramı halkın zihninde iyice yer etti. Bram Stoker’ın ünlü Drakula romanının büyük ilgi görmesiyle yarasalar ve vampirler arasındaki kurgu bağı kalıcı hale geldi. Masum meyve yarasaları bile bu anlatılarda kötü karaktere dönüştü.

Bu durum insanlarda gerçek bir korku geliştirdi. Kiroptofobi olarak adlandırılan bu fobi, Yunancada “kanatlı el” anlamına gelen Chiroptera kelimesinden türemiştir. Bu korkuya sahip olanlar yalnızca yarasalarla karşılaşmaktan değil, adlarını duymaktan veya okumaktan bile çekinir.

Oysa yarasalar, olağanüstü özelliklere sahip uçan memelilerdir. Batman’in süper güçleri olmayabilir, ama ona ilham veren canlılar gerçekten dikkat çekicidir.

Süper Güç #1: Yankıyla Yön Bulma (Ekolokasyon)

Yarasalar kör değildir ama çoğu tür görmeye değil, ekolokasyona güvenerek tamamen karanlıkta yol bulur ve avlanır.

Yarasalar ekolokasyonla yüksek frekanslı ses dalgaları gönderir. Bu dalgaların nesnelere çarpıp geri dönen yankılarını dinleyerek çevrelerini algılar. Bu yankılardan nesnelerin mesafesini, boyutunu ve şeklini belirler. Örneğin bir sivrisineğin tam yerini saptayabilirler. Sistem o kadar hassastır ki bazı yarasalar bir insan saçının kalınlığı kadar ince nesneleri fark eder. Ayrıca yankı gecikmesindeki bir mikrosaniyeden küçük farkları bile ayırt eder.

Süper Güç #2: Hızlı Uçuş

Yarasalar, kas güçleriyle aktif olarak uçabilen tek memelilerdir. Bu özellikleri onları hayvanlar dünyasında benzersiz kılar.

Yarasa kanatları, uzamış “parmakların” esnek bir deri zarıyla birleşmesiyle oluşur ve insan elinin değiştirilmiş bir versiyonuna benzer. Bu kanatlar damarlar, sinirler ve tendonlarla doludur. Özel kaslar sayesinde yarasalar son derece çevik ve verimli bir şekilde uçar. Kuş ya da böcek kanatlarının aksine, yarasa kanatları uçuş sırasında katlanabilir ve insan elinin farklı şekiller alması gibi çeşitli pozisyonlara girer.

Birçok kişiyi şaşırtabilir ama dünyadaki en hızlı aktif uçuş yapan memeli, küçük ve sıradan görünümlü Meksika serbest kuyruklu yarasasıdır. 2016’da Teksas’ın güneybatısında yapılan ölçümler, bu yarasaların saatte 160 kilometreye varan hızlara ulaştığını gösterdi. Yaklaşık 10 gram ağırlığındaki bu küçük memeli, yatay uçuşta yeryüzündeki en hızlı memeli olarak öne çıkar.

Karşılaştırmak gerekirse, dalışta saatte yaklaşık 320 kilometre hıza ulaşabilen alaca doğan, yatay uçuşta yalnızca 65 ila 95 kilometre hızla uçar.

Süper Güç #3: Uzun Ömür

Biyolojide genel bir kural, küçük hayvanların büyük hayvanlara göre daha kısa ömürlü olmasıdır. Ancak yarasalar bu kuralı bozar. Vücut boyutlarına göre en uzun yaşayan memelilerdir. Şimdiye kadar kaydedilen en yaşlı yarasa, Rusya’da yaşayan küçücük bir Brandt yarasasıydı. Yedi gramdan az ağırlığına rağmen en az 41 yıl yaşamayı başardı.

Bilim insanları, yarasaların bu olağanüstü uzun ömrünün sırrını hücrelerinde aradı. Kromozomların uçlarındaki koruyucu yapılar olan telomerler üzerine odaklandılar. Çoğu hayvanda telomerler yaşlandıkça kısalır ve bu durum yaşa bağlı hücre hasarı ve ölüme yol açar. Ancak en uzun ömürlü yarasa grubu olan Myotis cinsindeki türlerde telomerler yaşla birlikte kısalmıyor gibi görünüyor.

Bilim insanları, yarasaların neden bu kadar uzun yaşadığını ve ileri yaşta nasıl sağlıklı kaldıklarını çözmeyi hedefliyor. Bir gün bu sır, insan ömrünü uzatmanın anahtarını da sunabilir.

Süper Güç #4: Virüslere Karşı Direnç

Yarasalar yalnızca uzun süre yaşamakla kalmaz, aynı zamanda hayatları boyunca sağlıklı kalır ve kansere yakalanma oranları son derece düşük olur.

Ayrıca kuduz ve Ebola gibi normalde ölümcül virüslerle enfekte olabilirler ama hastalanmazlar. Yarasalar, insanlar için ölümcül olabilen Nipah virüsü gibi bazı virüslerin doğal konaklarıdır. COVID-19 pandemisine yol açan SARS-CoV-2’nin kökeninin yarasalara dayandığını düşünenler var. Ancak doğrudan bir geçiş olup olmadığı hâlâ tartışmalı.

Koruma uzmanları, vahşi yarasalar koronavirüs taşısa bile insanlar onları rahatsız etmediği sürece bir tehdit oluşturmadığını vurgular. Dahası, yarasaların benzersiz bağışıklık sistemlerini inceleyerek insanların virüslerle hastalanmadan nasıl yaşayabileceğini anlamak için değerli ipuçları elde edebiliriz.

Süper Güç #5: Çevreyi Sağlıklı Tutmak

Yarasalar yalnızca kendi yetenekleriyle değil, ekosistemlerinin birçok yönünü güçlendirmesiyle de önemli bir rol üstlenir.

Her dört yarasa türünden üçü böcek yer. Tek bir yarasa her gece kendi vücut ağırlığı kadar ya da daha fazla böcek tüketir. Bu böceklerin çoğu pamuk gibi önemli tarım ürünlerine zarar veren zararlılardır. Bilim insanları, böcek yiyen yarasaların ABD’de çiftçileri yılda yaklaşık 23 milyar dolarlık mahsul kaybı ve pestisit kullanımından kurtardığını tahmin eder.

Pek çok yarasa türü bitkilerin sağlığını ve çeşitliliğini destekler. En az 549 bitki türünü tozlar veya tohumlarını taşır. Muz, mango, guava ve çikolatanın hammaddesi kakao gibi popüler gıda ürünleri bu bitkiler arasındadır.

Yarasalar içeceklerimize de katkı sağlar. Orta Amerika’dan ABD’nin güneybatısına kadar uzanan bölgede yaşayan küçük uzun burunlu yarasalar, tekila yapımında kullanılan mavi agave kaktüsünü tozlar. Aynı türler Sonora Çölü’nün simgesi olan saguaro kaktüsünün de tozlaşmasını sağlar.

Sonuç olarak

Yarasalar biyolojik çeşitliliğin isimsiz kahramanlarıdır. Yiyecek, giysi ve içeceklerimiz için hayati hizmetler sunarlar. Artık onlara hak ettikleri değeri verme zamanı geldi.

Kaynaklar ve İleri Okumalar:

• Why bats are the real superheroes of the animal world. Yayınlanma tarihi: 26 Ekim 2021. Kaynak site: National Geographic. Bağlantı: Why bats are the real superheroes of the animal world
• Henley L, Jones O, Mathews F, Woolley TE. Bat Motion can be Described by Leap Frogging. Bull Math Biol. 2024 Jan 10;86(2):16. doi: 10.1007/s11538-023-01233-5. PMID: 38197980; PMCID: PMC10781826.
• Foley NM, Hughes GM, Huang Z, Clarke M, Jebb D, Whelan CV. Petit EJ, Touzalin F, Farcy O, Jones G, Ransome RD, Kacprzyk J, O’Connell MJ, Puechmaille SJ, Teeling EC. Growing old, yet staying young: The role of telomeres in bats’ exceptional longevity. Sci Adv. 2018 Feb 7;4(2):eaao0926. doi: 10.1126/sciadv.aao0926. PMID: 29441358; PMCID: PMC5810611.
• Federico P, Hallam TG, McCracken GF, Purucker ST. Grant WE, Correa-Sandoval AN. Sansone CG, López JD Jr, Betke M, Moreno-Valdez A, Kunz TH. Brazilian free-tailed bats as insect pest regulators in transgenic and conventional cotton crops. Ecol Appl. 2008 Jun;18(4):826-37. doi: 10.1890/07-0556.1. PMID: 18536245.
• Ramírez-Fráncel LA, García-Herrera LV, Losada-Prado S, Reinoso-Flórez G, Sánchez-Hernández A. Estrada-Villegas S, Lim BK, Guevara G. Bats and their vital ecosystem services: a global review. Integr Zool. 2022 Jan;17(1):2-23. doi: 10.1111/1749-4877.12552. Epub 2021 Jun 8. PMID: 34003577.

Matematiksel