Özellikle yaz aylarında tanıdık bir manzaradır. Güveler ve diğer böcekler, bir lamba gibi ışık kaynağının etrafında toplanır ve döner durur. Çoğu zaman bu onların sonu olur. Parıltıyla büyülenen yaratıklar, avcılar tarafından yenir veya aşırı ısınma nedeniyle ölür. Bu yaygın bir gözlem olsa da sebebi aslında çok basit değildir. Romeo ve Juliet’in trajik hikayesi gibi, lamba ve güvenin hikayesi de ölümcül bir çekicilik ile ilgilidir. Ancak onu çeken ne ışığın cazibesi, ne de sıcaklığıdır. Bu sadece yön bulma sistemlerinin yaptığı bir hatadır.
Bu fenomeni anlamak için fototaksi hakkında bilgi sahibi olmanız gerekir. Fototaksi, bir organizmanın ışığa doğru veya ışıktan uzaklaşma hareketidir. Hamamböcekleri, negatif fototaktik organizmalara bir örnektir. Mutfağınızdaki gece ışığı açtığınızda, karanlık köşelere ve yarıklara nasıl kaçtıklarını muhtemelen fark etmişsinizdir. Güveler pozitif fototaktiktir. Veranda ışığınız, farlarınız veya kamp ateşiniz tarafından büyülenmiş görünürler. Bu fenomen için kesin bir açıklama olmasa da, bazı ilginç teoriler var.
Güveler Yönlerini Nasıl Bulur?
Bazı güve türlerinin göç ettiği bilinmektedir ve gece gökyüzünün onlara yön bulma ipuçları verir. Güveler yönlerini ay ışığına göre bulurlar. Böcek uçmaya başladığında ışık belli bir açıdan gelmektedir. Böcek, bu açıyı hiç bozmadan uçarsa düz uçmuş olur. Ay çok uzakta olduğundan, böcek hareket etse bile ışığın geliş açısı değişmez. Bunu bizim nerede olduğumuzu bilmemiz için kuzey yıldızını belirli bir konumda tutmamız gibi bir şey olarak düşünebilirsiniz.
Bunu kendiniz de bilirsiniz. Araba yolculuğu sırasında Ay’ın size göre konumu değişmiyorsa, düz gidiyorsunuz demektir. Peki ya böcek bir sokak lambasını ay zannederse ne olur? O zaman düz uçamaz. Çünkü lamba, Ay’a göre çok yakındadır ve böcek biraz gittiğinde, lambadan gelen ışığın geliş açısı değişir. Böcek düz uçmak için bu açıyı düzeltme gereği duyar. Sokak lambasının kendisini yanıltması yüzünden, eğri uçar. Eğri uçtuğunu, aynı noktanın çevresinde dönüp durduğunu anlayamaz. Kendisine sorsanız şöyle der: “Uzun bir süredir dümdüz uçtuğum halde bir türlü hedefime varamıyorum.”
Böcekler Neden Işığa Gelir?
Böcekler milyonlarca yıl hiç yapay ışık kaynağı olmayan, sadece doğal ışık kaynaklarıyla aydınlanan gecelerde evrimleşmişlerdir. Bu dünyada en az 400 milyon yıldır varlar. Oysa insan ateşi 100 bin yıl önce buldu. Güve evriminin açıklayamadığı şey, modern dünyamızda 7/24 elektrik ışığının yaygınlaşmasıdır.
Gerçekten de, Thomas Edison’un ampulün patentini aldığı gün olan elektrik aydınlatmasının küresel dağıtımının yolunu açan 27 Ocak 1880 günü, güve ve bu tarz böceklerinin tarihinde karanlık bir gündür. Bunun sonucunda artık çok fazla yapay ışık kaynağına sahip olduk.
Ancak bu tarz böcekler açısında yapay ışık kaynaklarına uyum sağlamasına yetecek kadar zaman geçmemiştir. Yarasalar da böceklerin bu hatasından çıkar sağlamayı öğrenmişlerdir. Gece sokak lambalarını dikkatle gözlemlerseniz, her lambanın etrafında bir iki yarasanın döndüğünü ve lambanın cazibesine kapılan böcekleri havada kaptıklarını gözlemleyebilirsiniz.
Bu durumdan kendimize nasıl bir ders çıkarabiliriz?
Bence, kimi insanların mürşit ya da önder sandıkları kişiler, esasında bir sokak lambasından başka bir şey değildir. Onların etrafında, onların etkisiyle düz uçtuğunu sanan kişi gerçekte eğri uçuyordur. Belli bir kişinin ya da ideolojinin tuzağına kapılan kişi hiç ilerleme kaydedemez. Daha kötüsü, bu durumun farkında bile olmaz. Doğru bildiğimiz şeyler hiç de doğru olmayabilir. Kısır daireler halinde etrafında döndüğümüz ateşin etkisi altında olabiliriz. İşte bu nedenle ara sıra sabit diskimize reset atmamız tavsiye edilir.
Göz atmak isterseniz
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Why insects like moths are so attracted to bright lights; Yayınlanma tarihi: 5 Ekim 2018; Bağlantı: https://www.nationalgeographic.com/
- Why are moths attracted to light?; https://animals.howstuffworks.com
Dip Not:
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım
Matematiksel
