Tarih boyunca insanlığın en önemli savaşlarından biri bulaşıcı hastalıklara karşı olmuştur. Tıp, biyoloji, kimya ve mühendislik alanlarındaki baş döndürücü gelişmelere rağmen bulaşıcı hastalıklar çözülmesi gereken temel bir halk sağlığı problemidir.
Özellikle salgın hale gelme potansiyeli olan hastalıklarda ilaç direnci dünyadaki herkesin sağlığını tehdit ediyor. Örneğin tüberküloz vakalarının sayıca azalmasına rağmen birden fazla antibiyotiğe dirençli tüberküloz vakalarının sayısında ciddi bir artış var. Benzer bir durum sıtma için de geçerlidir.
Çok uzun süreden beri kullanılmakta olan sıtma ilaçlarına dirençli parazitler gelişti. Eldeki ilaçlar ya etkisiz kaldıkları ya da etkileri kısıtlı olduğundan, bir dönem sıtma vakalarında artış oldu. Bu durumu önlemek için yeni kuşak değil yeni tür ilaçlara ihtiyaç olduğu anlaşıldı. Kendisini bu yazıda sizlere kısaca tanıtacağımız Tu Youyou’nun insanlığa katkısı tam da bu noktada oldu.
Tu Youyou Antik Çin tıbbını incelerken bulduğu Artemisia anua adlı bitkiyi bilimsel yöntemlerle araştırdı ve sıtmaya karşı etkili olan madde artemisinin keşfedilip bir sıtma ilacı olarak sentezlenmesinin ve kullanılmasının yolunu açtı. Bu sayede de milyonlarca hayat kurtardı.
Bunun sonucunda da 2015 Nobel Fizyoloji ve Tıp Ödülü’nü kazandı. Kendisi aynı zamanda bilimsel bir kategoride Nobel Ödülü alan ilk Çinli bilim insanı oldu. Şimdi gelin kendisini ve çalışmalarını biraz daha yakından tanıyalım.
Tu Youyou Kimdir?
Nobel Tıp veya Fizyoloji Ödülü kazanan bir bilim insanının nasıl olmasına dair hepimizin kafasında belli bir kalıp vardır. Sonucunda bu kişinin tıp alanında köklü bir üniversiteden doktora derecesi ile mezun olmuş olmasını, önemli bir Batı üniversitesinde çalışmış veya çalışıyor olmasını bekleriz. Oysa ki Tu Youyou bu kalıpların hiçbirine uymaz.
Kendisi tıp doktoru değildir. Ülkesinde kabul gören bir akademisyen olmasına rağmen doktora derecesi yoktur. Sonucunda 1979 yılına kadar Çin’de lisansüstü programlar yoktu. Bu nedenle de Tu Youyou aslında Çin dışında başka hiçbir yerde de çalışmamıştır.
Tu Youyou 1930’da Çin’in Ningbo kentinde doğmuş. Eğitim hayatının tümünü Çin’de sürdürmüştür. Mesleki eğitimini 1951-1955 yılları arasında Pekin Üniversitesi’nde aldı. Mezun olduktan sonra bir süre geleneksel Çin tıbbı konusunda çalıştı. İlk olarak yassı solucanların neden olduğu paraziter bir hastalık olan şistozomiyasis hastalığı üzerinde araştırmalar yaptı.
Daha sonra devlet tarafından halk sağlığı alanında ciddi bir tehdit olan sıtma için bir tedavi geliştirmek üzere, önemli bir projenin başına getirildi.
Proje 523 Nedir?
Kuzey Vietnam, Vietnam Savaşı’nda askerleri arasında büyük kayıplara neden olan sıtmayla mücadelede Çin’den yardım istemişti. Sıtmaya neden olan tek hücreli parazit, standart sıtma tedavisi olan klorokine dirençli hale gelmişti. Başkan Mao Zedong, bir tedavi bulmak için 23 Mayıs 1967’de Proje 523’ü başlattı. 1969’da 39 yaşındayken Tu, Proje 523’ün başına atandı.
İlk işi, sıtmanın etkilerini araştırmaktı. Bunun için, bir sıtma salgını yaşayan Çin’in güneyindeki Hainan Adası’na gitti. Bu yağmur ormanlarında Tu Youyou, hastalığın insan vücudu üzerindeki yıkıcı etkisine ilk elden tanık oldu.
Pekin’e döndüklerinde ekip, sıtmaya karşı geleneksel Çin yöntemlerini anlamak için eski tıbbi metinleri gözden geçirdi. Ekibiyle beraber antik Çin tıbbında sıtma tedavisi için önerilen bitkileri incelemek üzere
Antik Çağ’ın en önemli ilaç bilimi kitaplarından sayılan Materia Medica’yı taradı.
Son olarak, ekip MS 400 civarında Çin’de sıtmanın bir belirtisi olan “aralıklı ateşleri” tedavi etmek için kullanılan tatlı pelin ağacına ait bir referans buldu. 1972’nin yaz aylarında başlayan klinik çalışmalar sonucunda sıtmaya karşı etkin madde olan artemisinin keşfedilecekti.
Fareler ve maymunlar üzerinde test ettiklerinde sonuç yüzde 100 başarılıydı. Tu ve iki meslektaşı, Hainan Eyaletindeki 21 hasta üzerinde test etmeden önce maddeyi kendi üzerlerinde test etti. Hepsi iyileşti. 1973-1978 yılları arasında yapılan klinik çalışmaların ardından artemisinin ilaç olarak kabul edildi. Günümüzde artemisinin ve türevleri sıtma ilacı olarak tüm dünyada kullanılıyor.
Sonuç Olarak;
Büyük icatlar ve keşifler ancak sıkı ve kararlı çalışma sonucunda gerçekleşir. İcada giden yol uzun ve meşakkatli olduğu gibi icadın faydasının kanıtlanması ve genel kabul görmesi de uzun bir süre alır.
Tu Youyou’nun hikâyesinde olduğu gibi 1960’lı yılların sonunda başlayan araştırma ancak yarım yüzyıl sonra ödüle layık görülmüştür. Bilim uzun, zorlu bir süreçtir. Bu nedenle bilim insanının bildiği yoldan sabırla yürümesi başarıya giden yegâne yoldur.
Tu Youyou Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurulmasından bu yana birinci nesil Çin tıbbi çalışanlarının temsilcisi olarak görülmektedir. Ülkesi Çin’de ve başka pek çok ülkede birçok bilimsel ödüle layık görülen Tu Youyou evli ve iki kızı vardır. 2007’den beri Pekin’de eski bir apartmanda bulunan ofisinde çalışmalarına devam etmektedir. Göz atmak isterseniz: Buluşlarıyla Milyonlarca Hayat Kurtaran 5 Bilim İnsanı
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Tu Youyou; Bağlantı: https://www.nobelprize.org/
- Tu Youyou; Bağlantı: https://www.britannica.com
- Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü’nü Alan Tu Youyou: https://services.tubitak.gov.tr/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
