Dikkatli bir gözlemciyseniz, pet şişelerde satılan sularda da son kullanma tarihinin yer aldığını fark etmişsinizdir. Bu durum ister istemez şu soruyu akla getirir: Su bayatlar mı?
Su, kimyasal olarak H₂O’dan ibaret olduğu için aslında bozulmaz ya da bayatlamaz. Yani suyun kendisi, ekmek veya süt gibi zamanla yapısı değişen bir gıda değildir. Ancak pet şişelerde gördüğümüz son kullanma tarihi, suyun değil; ambalajın ömrüyle ilgilidir.
Pet Şişede Son Kullanma Tarihi Olmasının Nedenleri
Pet şişelerde son kullanma tarihi bulunmasının birkaç nedeni vardır. Bunların başında bürokratik düzenlemeler gelir.
Dünyanın pek çok yerinde tüketime yönelik gıdaların satışı belirli yasal düzenlemelere tabidir. Su, doğal bir madde olsa da işlevsel olarak “tüketilebilir gıda” sınıfına girer ve bu nedenle diğer gıda ürünleriyle aynı kurallara uyar.
Bu tür gıdaların üzerine son kullanma tarihi basılmasının temel amacı, halk sağlığını korumaktır. Gıdalar zaman geçtikçe bozulacaktır. Firma, bu tarihi koyarak hem insanları korur hem de kendi sorumluluk sınırlarını çizer. Bir tüketici, tarihi geçmiş bir ürünle ilgili şikâyette bulunduğunda, ürünün önerilen süre içinde tüketilmediğini kanıtlar. Böylece markasını yasal sorumluluktan korumuş olur.
Günümüzde satılan şişelenmiş suların büyük çoğunluğu, polietilen tereftalat (PET) adı verilen plastikle ambalajlanır. Eğer bir şişenin üzerinde “PET” ibaresi ya da ortasında “1” numarası bulunan geri dönüşüm sembolü yer alıyorsa, bu şişe PET plastikten üretilmiştir.
Plastik su şişelerinin üzerinde yer alan son kullanma tarihi, normal saklama koşullarında plastiğin suya karışma riskini de dikkate alarak belirlenir. PET şişelerin kullanım ömrü genellikle iki yıl civarındadır. Bu süreden sonra şişenin yapısı bozulmaya başlar ve bu da suyun kalitesi olumsuz etkiler.
Pet Şişe Neden Bozulur?
PET plastiği kimyasal olarak kararlı olsa da tek kullanımlık ürünler için tasarlanmıştır. Tekrar kullanıldığında veya uzun süre saklandığında, plastiğin yapısındaki bazı bileşenler suya geçer. Bu yüzden plastik şişelerdeki son kullanma tarihi, bu riski en aza indirmek için belirlenir.
Ftalatlar (Plastikleştiriciler)
Üretim sırasında malzemeye esneklik, şeffaflık ve dayanıklılık kazandırmak için ftalatlar eklenir. Zamanla bu kimyasallar şişeden suya sızar. Sızıntı genellikle yavaş gerçekleşir ve kısa süreli, oda sıcaklığında yapılan saklamalarda düşük seviyede kalır. Fakat sıcaklık yükseldiğinde, güneş ışığına maruz kalındığında veya şişe uzun süre beklediğinde sızıntı oranı hızla artar.
Ftalatlar, vücutta hormon sistemini etkileyen kimyasallardır ve uzun vadede obezite, diyabet, astım, alerji ve doğurganlık sorunlarıyla ilişkilendirilmiştir.
Bisfenol A (BPA)
Bisfenol A, ya da bilinen kısa adıyla BPA, muhtemelen adını duymuş olmasanız bile vücudunuza çoktan girmiş bir kimyasal. BPA; plastik su şişeleri, biberonlar, oyuncaklar, yiyecek ambalajları ve özellikle konservelerin iç kaplamalarında kullanılan bir maddedir.
Günlük hayatta yaygın olarak kullanılan birçok üründe bulunan BPA, plastiklerdeki zararlı kimyasalların en bilinen örneklerinden biridir. Araştırmalar, BPA maruziyetinin ciddi sağlık sorunlarıyla bağlantılı olduğunu gösteriyor. Bunlar arasında endometriozis, kısırlık, diyabet, astım, obezite ve fetüslerin sinir sistemi gelişiminde bozulmalar sayılabilir.
Son 20 yılda artan farkındalık sayesinde birçok firma ürünlerinden BPA’yı çıkarmaya başlamış olsa da son araştırmalar, bu düşüşün kısmen BPA yerine kullanılan yeni kimyasalların artmasından kaynaklandığını göstermektedir. Ne yazık ki bu “BPA’sız” alternatiflerin çoğu, en az orijinal BPA kadar zararlıdır.
Isı ve asit, BPA’nın yiyecek ve içeceklere sızmasını kolaylaştırır. Dolayısıyla sıcak ortamda bırakılan şişelerden, plastik saklama kaplarında bekletilen yemeklerden ya da uzun süreli konserve gıdalardan BPA’ya maruz kalma riski artar.
Antimon
Antimon (diğer adıyla stibyum), yarı metal özelliği taşıyan ve sanayide birçok alanda kullanılan bir elementtir. Kurşun bazlı akülerde, araç debriyajlarında, fren sistemlerinde ve dayanıklı rulmanlarda yer alır. PET plastiğin üretiminde de antimon trioksit katkı maddesi olarak kullanılır.
Üretim sürecinin sonunda antimonun bir kısmı PET plastiğin yapısında kalır. Normal koşullarda bu maddeden suya geçen miktar düşüktür. Fakat PET şişeler yaklaşık 85 °C sıcaklığa maruz kaldığında sızıntı seviyesi güvenli sınırların üzerine çıkar. Fazla miktarda antimona maruz kalmak kolesterol seviyesini yükseltir, kan şekerini düşürür ve hormonal dengeyi bozar.
Östrojen Benzeri Kimyasallar
“Östrojen benzeri” kimyasallar, yani ksenoöstrojenler, yapısal olarak östrojen hormonlarından farklıdır; ancak vücutta benzer şekilde davranır. Bu maddeler hormonal sistem üzerinde etki gösterir.
Bir araştırmada, aynı kaynak suyunun cam ve PET plastik şişelerde saklanan örnekleri karşılaştırıldığında, plastik şişelerdeki suyun östrojenik etkisi üç kat daha yüksek bulunmuştur. Çalışma, piyasada satılan mineralli suların yüzde 60’ında ksenoöstrojen bulaşı tespit etmiştir. Ayrıca deneyler, plastik ambalajdan sızan bu bileşiklerin canlı organizmalarda gerçekten östrojen gibi davrandığını ortaya koymuştur.
Sonuç olarak
Tüm bunlar ilk bakışta endişe verici görünebilir. Ancak PET şişeler, amacına uygun ve önerilen süre boyunca kullanıldığında güvenli kabul edilir. Etiketlerde yer alan son kullanma tarihleri de bu nedenle vardır.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Why does bottled water have an expiration date? Yayınlanma tarihi: 19 Mayıs 2022; Kaynak site: ZME Science. Bağlantı: Why does bottled water have an expiration date?/
- Xu, Xiangqin, Gang Zhou, Kun Lei, Gerald A. LeBlanc, and Lihui An. 2020. “Phthalate Esters and Their Potential Risk in PET Bottled Water Stored under Common Conditions. ” International Journal of Environmental Research and Public Health 17, no. 1: 141. https://doi.org/10.3390/ijerph17010141
- Westerhoff P, Prapaipong P, Shock E, Hillaireau A. Antimony leaching from polyethylene terephthalate (PET) plastic used for bottled drinking water. Water Res. 2008 Feb;42(3):551-6. doi: 10.1016/j.watres.2007.07.048. Epub 2007 Aug 6. PMID: 17707454.
- Corbett GA, Lee S, Woodruff TJ, Hanson M, Hod M, Charlesworth AM, Giudice L. Conry J, McAuliffe FM; International Federation of Gynecology and Obstetrics (FIGO) Committee on Impact of Pregnancy. on Long-term Health and the FIGO Committee on. Climate Change and Toxic Environmental Exposures. Nutritional interventions to ameliorate the effect of endocrine disruptors on human reproductive health: A semi-structured review from FIGO. Int J Gynaecol Obstet. 2022 Jun;157(3):489-501. doi: 10.1002/ijgo.14126. Epub 2022 Feb 23. PMID: 35122246; PMCID: PMC9305939.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
