Meyveyle sebzenin farkını düşündüğünüzde, cevap size hemen açık gibi gelebilir. Tatlı ve suluysa—çilek gibi—meyvedir dersiniz. Lifli ve tuzluysa—örneğin havuç—sebzedir. Ama işler o kadar basit değil. Gerçek tanım, düşündüğünüzden daha karmaşık olabilir.
Örneğin domates. Kimileri meyve der, kimileri sebze. Bu kafa karışıklığı, tanımın nereden baktığınıza göre değişmesinden kaynaklanır. Bahçıvansanız başka, aşçıysanız başka bir sınıflandırma yaparsınız. Avrupa Gıda Bilgi Konseyi’ne (EUFIC) göre, bu fark sadece meslekle sınırlı değil. Hangi dili konuştuğunuz, hangi kültürde yetiştiğiniz bile meyve-sebze ayrımına nasıl yaklaştığınızı etkiler. Şimdi meyve ve sebzeyi farklı tanımlarla ele alalım. Bazı sonuçlar sizi şaşırtabilir.
Meyve ve Sebze Arasındaki Gerçek Fark Nedir?
Çoğu insan meyve ile sebze ayrımını mutfak açısından değerlendirir. Bu bakış açısına göre tat ve koku belirleyici olur. Meyveler genellikle tatlı ya da ekşi; sebzeler ise daha hafif, tuzlu ve nötr tatlıdır. Kullanım alanları da farklıdır. Meyveler tatlılarda, smoothie’lerde ya da meyve sularında yer bulur. Sebzeler ise genellikle doyurucu bir garnitür ya da ana yemek olarak sofraya gelir.
Ama bir botanikçi bu sınıflamayı tamamen farklı yapar. Meyve, çiçekli bir bitkinin yumurtalığından gelişen ve tohum taşıyan yapıdır. Bu tanım temel alındığında, domates, salatalık, biber, kabak, balkabağı, patlıcan, mısır taneleri ve fasulye ya da bezelye kapsülleri teknik olarak meyvedir.
Botanikte sebze ise bitkinin meyve olmayan, ama yenilebilir her parçasını kapsar. Yani yapraklar (ıspanak, marul, lahana), kökler (havuç, pancar, şalgam), saplar (kuşkonmaz), yumrular (patates), soğanlar (soğan, sarımsak) ve çiçekler (karnabahar, brokoli) sebze kabul edilir. Sebze, bilimsel bir terim değildir. Dolayısıyla birçok botanik terimler sözlüğünde yer almaz.
Farkı tam olarak anlamadıysanız basit bir gözlem yapın. Eğer yediğiniz şeyin içerisinde çekirdekler varsa, bir meyve yiyorsunuz demektir. Aksi takdir de yediğiniz şey bir sebzedir. Yani bilimsel olarak domates meyvedir, mutfakta ise insanlar onu alışkanlıklar sonucunda sebze olarak kullanır.
Meyve Ve Sebze Arasındaki Fark Kültürden de Etkilenmektedir
Meyve ve sebzeleri nasıl algıladığınız, sadece mutfak alışkanlıklarınıza değil, aynı zamanda nereden geldiğinize ve hangi dili konuştuğunuza da bağlı olabilir. 2011 yılında yayımlanan bir anket, bu kültürel farklılıkların boyutunu ortaya koydu.
Ankete göre, ABD’de yaşayan yetişkinlerin yüzde 20’si pirinci sebze olarak gördüğünü belirtti. Dil farklılıkları da algıyı etkiliyordu. İngilizce konuşanlara kıyasla, İspanyolca konuşanlar pirinci sebze olarak sınıflandırmaya daha yatkındı. Buna karşılık, Çince konuşanlar pirinci sebze olarak görmeye en az eğilimli gruptu.
Baklagiller konusunda da görüşler bölünmüş durumdaydı. Genellikle sebze kategorisine alınan fasulye, İngilizce konuşanlar tarafından İspanyolca konuşanlara göre daha sık sebze olarak tanımlanıyordu. Bu örnekler, meyve ve sebze ayrımının kültürel bağlama göre ne kadar esneyebileceğini açıkça gösteriyor.
Meyve ve sebzeler arasındaki fark üzerindeki tartışmalar bazen öyle bir noktaya varır ki, sonucunda bir yasanın devreye girmesi gerekir. Biraz sonra okuyacaklarınız da buna güzel bir örnektir.
Domates Yasal Olarak Bir Meyvedir
Meyve ile sebze arasındaki klasik tartışmanın en bilinen örneği, domatesin hikâyesidir. 1886 yılında ithalatçı John Nix ve ekibi, Batı Hint Adaları’ndan getirdikleri domates yükünü New York Limanı’na indirdiklerinde, gümrük memuru Edward Hedden, Tarife Yasası’na dayanarak yüzde 10 vergi talep etti. Çünkü yasaya göre “yabancı sebzeler” vergilendirilmeliydi. Ancak Nix, botanik bilgisine güvenerek itiraz etti: Domates teknik olarak bir meyvedir ve bu nedenle vergiye tabi olmamalıdır.
Olay mahkemeye taşındı ve sonunda 1893’te ABD Yüksek Mahkemesi’ne kadar ulaştı. Yargıç Horace Gray, kararı “sebze” lehine verdi. Gerekçesi dikkat çekiciydi: “Botanik açıdan domates, tıpkı salatalık, kabak, fasulye ve bezelye gibi bir asma meyvesidir. Ama halk arasında bu ürünler, yemeğin ana kısmını oluşturan çorba, balık ya da etle birlikte veya sonrasında servis edilir; meyveler gibi tatlı olarak sunulmaz.”
Bu dava, mahkemenin gıda tanımlarıyla ilk ve son karşılaşması olmadı. Aynı yıl görülen Robertson v. Salomon davasında, Yargıç Joseph Bradley, fasulyenin sebze olduğuna hükmetti. İthalatçının avukatı, fasulyenin tohum olduğunu savunarak bahçe kataloglarını delil gösterdi. Savunma ise fırında fasulye tarifiyle karşılık verdi. Iowa’daki bir gazete bu kararı şöyle yorumladı: “Yüksek Mahkeme fasulyenin sebze olduğuna karar verdi. Bu Boston için ağır bir darbe. Artık o kültürlü şehir, fasulyeyi dünyaya meyve diye dayatamaz.”
Sonraki mahkeme kararları, yer mantarı, soğan ve su kestanesini sebze olarak sınıflandırdı. ABD eyaletleri meyve-sebze ayrımını daha da karmaşık hale getirdi.
Amerika Birleşik Devletleri’nde eyaletler, kendilerine özgü semboller belirleyerek kültürel ya da tarımsal kimliklerini yansıtır. Çoğu eyalet bu konuda tutarlıdır. Altı eyalet elmayı, üç eyalet çileği resmî meyve olarak kabul etmiştir. Gürcistan ve Güney Karolina şeftaliyi seçerken, Alabama hem böğürtleni eyalet meyvesi, hem de şeftaliyi “eyalet ağacı meyvesi” olarak tanımlamıştır.
Ancak bazı kararlar bu netliği bozar. En dikkat çekici örnek Oklahoma’dır. Bu eyalet, teknik olarak meyve olan karpuzu, resmî eyalet sebzesi ilan etmiştir. Bu tercih ne botanik bilgiye ne de mutfak sınıflamasına dayanır; tamamen sembolik ve kültüreldir.
Sonuç olarak,
2001 yılında Avrupa Birliği ise, reçel üretimi bağlamında havuç, tatlı patates ve artık tamamen kafa karıştırıcı hale gelen domatesi meyve olarak tanımladı. Siz, domatesi nasıl isterseniz o biçimde kullanmaya devam edebilirsiniz. Sonucunda mutfağınızın patronu sizsiniz. Ancak yasalar karşısında botanik kuralları geçerli olacaktır. Ayrıca göz atmak isterseniz: Ispanak, Temel Reis ve Demir Efsanesi Bir Ondalık Sayı Hatası mıydı?
Kaynaklar ve ileri okumalar
- What’s the difference between fruit and vegetables? Yayınlanma tarihi: 24 Ağustos 2022; Kaynak site: Live Science. Bağlantı: What’s the difference between fruit and vegetables/
- Is a Tomato a Fruit? It Depends on How You Slice It. yayınlanma tarihi: 9 Şubat 2015; Bağlantı: Is a Tomato a Fruit? It Depends on How You Slice It/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
