Polaris, diğer adıyla Kuzey Yıldızı ya da Kutup Yıldızı, gökyüzünün en parlak yıldızı olmasa da muhtemelen en ünlüsüdür. Ayrıca kuzey yarımkürede yaşıyorsanız, yılın herhangi bir gecesinde onu görebilmeniz mümkündür.
Kutup Yıldızı’nı bulmanın birkaç farklı yolu vardır. Kolay olanı seçmek isterseniz, telefonunuzdaki pusula uygulamasını açabilir ve ufukta tam kuzeyi işaret eden nokta ile başucunuz (zenit) arasında, orta parlaklıkta bir yıldız arayabilirsiniz.
Ancak telefonunuzun şarjı yoksa ya da gökyüzünü kendi başınıza keşfetmeyi seviyorsanız, Kutup Yıldızı’nı bulmanın en güvenilir yolu, Büyük Ayı takımyıldızının parlak yedi yıldızını rehber olarak kullanmaktır.
Üç yıldız, kıvrık bir sap oluşturur; dört yıldız ise hafifçe yamulmuş bir dikdörtgeni andırır. Sapın karşı ucundaki iki parlak yıldız “işaretçiler” olarak bilinir. Bu iki yıldız arasındaki çizgiyi yaklaşık beş kat uzatırsanız, biraz daha sönük bir yıldızla karşılaşırsınız. İşte o yıldız, Kutup Yıldızı’dır.
Bu yöntemi birkaç kez denedikten sonra gözünüz, doğrudan Kutup Yıldızı’nın bağlı olduğu takımyıldıza, yani Küçük Ayı’ya alışacaktır. Üç yıldızdan oluşan kısa bir “kuyruk”, dört yıldızlık küçük bir dikdörtgene bağlanır. Kutup Yıldızı, bu kuyruğun ucundaki yıldızdır ve Küçük Ayı’nın en parlak yıldızı olarak kabul edilir. Resmî adı ise Alpha Ursae Minoris’tir.
Kutup Yıldızı Neden Sabittir?
Polaris, gökyüzündeki tüm yıldızlar arasında öne çıkar; çünkü neredeyse sabit bir noktada durur. Bunun nedeni, Dünya’nın dönme ekseninin kuzey ucunun bu yıldızın yakınında olmasıdır. Dünya’yı dışarıdan görebilseydiniz ve kutupları birleştiren ekseni uzatsaydınız, bu çizgi gökyüzünde Polaris’in hemen yakınına düşen bir noktayı gösterirdi. Bu noktaya Kuzey Gökkutbu denir.
Türk mitolojisinde ise bu yıldız, gökyüzünü bir arada tutan bir çivi olarak tasvir edilmiştir. Demirkazık adı da buradan gelmektedir.
Gökyüzündeki yıldızların büyük çoğunluğu hareket ediyormuş gibi görünür. Ancak bu hareketin nedeni yıldızlar değil, Dünya’nın kendi ekseni etrafında batıdan doğuya doğru dönmesidir. Biz de Dünya ile birlikte döndüğümüz için, gökyüzü bize ters yönde, yani doğudan batıya doğru akıyormuş gibi görünür.
Bunu basit bir örnekle hayal edebilirsiniz: Dönen bir platformda doğuya doğru ilerliyorsunuz. Platform hareket ettikçe, çevrenizdeki her şey size batıya doğru kayıyormuş gibi görünür. Gökyüzündeki yıldızların hareketi de tam olarak bu tür bir algısal etkiden kaynaklanır.
Kuzey Gökkutbu’nun sabit görünmesinin nedeni ise Dünya’nın dönme ekseninin gökyüzüne doğru uzatıldığında, bu eksenin neredeyse Polaris’in bulunduğu noktaya denk gelmesidir. Dünya dönerken eksen doğrultusu değişmez. Bu nedenle Polaris neredeyse hiç yer değiştirmez.
Gökyüzünün uzun pozlama fotoğrafları bu durumu son derece etkileyici bir biçimde gösterir. Yıldızlar, gökyüzü boyunca parlak yaylar oluşturan izler bırakır. Çoğu yıldız, doğu ufkundan yükselir; gökyüzünde en yüksek noktasına ulaşır ve ardından batıdan batar.
Ancak gök kutbuna yeterince yakın olan yıldızlar farklı davranır. Bu yıldızlara çevresel yıldızlar denir. Ne doğarlar ne de batarlar; bunun yerine gökyüzünde merkezî bir noktaya göre dairesel yollar izlerler. Gözlem yapanlar için Kutup Yıldızı, bu eşmerkezli halkaların tam merkezini işaret eder.
Polaris’in gökyüzünde ne kadar yüksekte göründüğü ve hangi yıldızların çevresel olduğu, bulunduğunuz enleme bağlıdır. Örneğin kuzey kutbunda olsaydınız (90° kuzey enlemi), Kuzey Gökkutbu tam tepenizde olurdu. Böyle bir konumda gökyüzündeki tüm yıldızlar çevresel davranır; hepsi ufka paralel, tam dairesel yollar izlerdi. Hiçbiri doğmaz veya batmazdı.
Kutup Yıldızı Hangi Yönü Gösterir?
Polaris, yalnızca içinde bulunduğumuz çağın Kutup Yıldızı’dır. Çünkü gökyüzündeki konumu zamanla değişir. Şu anda Dünya’nın dönme ekseni, Kuzey Gökkutbu olarak adlandırılan bir noktayı işaret etmektedir ve bu nokta Polaris’in hemen yakınındadır.
Ancak bu durum kalıcı değildir. Dünya’nın ekseni, uzayda çok yavaş bir dairesel hareket yapar. Bu harekete presesyon denir. Eksenin gökyüzündeki bu döngüyü tamamlaması yaklaşık 25.800 yıl sürer. Bu nedenle Kutup Yıldızı tarih boyunca değişmiştir ve gelecekte de değişmeye devam edecektir.
Bu durumu bir topaçla karşılaştırabilirsiniz. Dönen bir topaç, hem kendi etrafında döner hem de yavaşça yalpalanarak ekseni çevresinde salınım yapar. Dünya’nın ekseni de benzer biçimde gökyüzünde geniş bir çember çizerek yalpalanır.
Presesyon hareketi ilerledikçe, Dünya ekseninin işaret ettiği yıldız da değişir. Bugün Kuzey Gökkutbu Polaris’in yakınındadır. Yaklaşık 13.000 yıl sonra eksen, çizdiği çemberin tam karşı noktasına ulaşacaktır. Bu konumda yakınlarda parlak bir yıldız bulunmayacağı için o dönemde belirgin bir “Kuzey Yıldızı” olmayacaktır.
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- Why Is the North Star So Stellarly Important?. Yayınlanma tarihi: 5 Şubat 2021; Kaynak site: How Stuff Works. Bağlantı Why Is the North Star So Stellarly Important?;/
- Explainer: we can learn a lot from the changing night sky. Yayınlanma tarihi: 5 Ocak 2017. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: https://doi.org/10.64628/AA.hu3pxnrhm
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
