1934 yılında yazar Arnold Samuelson, edebi kahramanı Ernest Hemingway ile tanışmak amacıyla yola çıktı. Bu cesur adımı sonucunda Hemingway’in yanında bir yıl geçirdi. Bu süre boyunca Hemingway, Samuelson’a yalnızca yazma sanatıyla ilgili değil, aynı zamanda dolu dolu yaşamakla ilgili de pek çok şey öğretti. Hemingway’in Samuelson’a aktardığı bu öğretilerden biri, bugün “Hemingway etkisi” olarak bilinen ilkeye dönüştü.
Hemingway etkisi nedir?
Bir görevi zamanında tamamlayamamak genellikle başarısızlıkla eş anlamlı kabul edilir. Bu durum, görevi üstlenen kişinin beklentileri karşılayamaması ve belirli bir standardı yerine getirememesi anlamına gelir. Ancak her zaman böyle düşünmek doğru değildir. Çünkü bir görevin tamamlanmaması, bazı durumlarda kişinin o göreve dair ilgisini ve motivasyonunu artırabilir.
İşte bu tamamlanmamışlık hâlinin yarattığı olumlu etkiye “Hemingway etkisi” denir. Bu isim, ünlü Amerikalı yazar Ernest Hemingway’in çalışma tarzından ilham alınarak verilmiştir.
Etkiye yazarın adının verilme nedeni, Ernest Hemingway’in bir röportajda “Bir günde ne kadar yazmalısınız?” sorusuna verdiği dikkat çekici yanıttır. Hemingway şöyle demiştir: “En iyi yol, her zaman iyi gidiyorken ve bir sonraki adımda ne olacağını bildiğinizde durmaktır. Bunu bir roman yazarken her gün yaparsanız, asla takılıp kalmazsınız.”
Bu tavsiye, tamamlanmamış bir işin faydalı bir etki yaratabilmesi için bazı koşulların gerektiğini gösterir. Hemingway’e göre bu koşul, yazarın hikâyenin nereye gittiğini biliyor olmasıdır.
Durumu bir televizyon dizisinin sezon finali sahnesine benzetebiliriz. Hikâye ilginizi çekiyorsa, bir sonraki sezon başladığında diziyi izlemeye devam etme olasılığınız oldukça yüksektir. Hemingway de bu etkiyi yazma sürecine uyarlamış ve her gün yazarken kendine küçük bir “uçurum” noktası bırakarak, ertesi gün kaldığı yerden hızla devam edebilmiştir.
Zamanla araştırmacılar, Hemingway’in bu stratejisinin sadece yazarlara özgü olmadığını fark etti. Bu yaklaşım, farklı alanlardaki görevlerde de kullanılabilir. Hatta bu fikri Hemingway’den çok daha önce savunanlar da vardı.
Bir görevi bitirememenin neden faydalı etkileri olur?
Görevleri tamamlamamanın bazı faydalar sağlayabileceğini gösteren en eski çalışmalardan bazıları Bluma Zeigarnik ve Maria Ovsiankina tarafından yapılmıştır. 1920’lerde, Doğu Avrupa’daki bir restoranda deneysel psikolog Bluma Zeigarnik, hocası Kurt Lewin ile yemek yerken garsonların hafızalarının olağanüstü olduğunu fark etti.
Garsonlar hiçbir şey not almadan, hangi müşterinin ne sipariş verdiğini hatırlıyor ve doğru tabakları doğru masalara getiriyordu. Ancak ilginç bir durum daha vardı: Yemekler servis edilip masalar boşaldıktan sonra, garsonlar kısa süre önce hatırladıkları bu bilgileri tamamen unutmuş oluyordu. Artık kimin ne sipariş verdiğini ya da nereye oturduğunu hatırlayamıyorlardı.
Bu gözlem Zeigarnik’in ilgisini çekti ve onu, tamamlanmamış görevlerin hafıza üzerindeki etkisini araştırmaya yöneltti. Bu noktadan itibaren, görev tamamlama durumu ile zihinsel hatırlama arasında doğrudan bir bağlantı olup olmadığını incelemeye başladı.
Sonuçta Zeigarnik, tamamlanmamış görevlerin bizde bir tür psikolojik gerginlik yarattığını keşfetti. Bu içsel gerginlik, göreve dair bilgilerin zihnimizde daha uzun süre canlı kalmasına neden oluyordu. Bir görev yarım kalmışsa ya da biz onu gönüllü olarak bırakmış olsak bile, bu zihinsel gerilim devam ediyor, bilgileri daha net hatırlamamıza yol açıyordu. Öte yandan, bir görevi tamamlamak bu gerginliği ortadan kaldırıyor, dolayısıyla da göreve dair bilgileri unutma ihtimalimizi artırıyordu. Bu bulgu, zamanla “Zeigarnik etkisi” adıyla anılmaya başladı.
Bu etki, Zeigarnik’in meslektaşı Maria Arsenjevna Rickers-Ovsiankina’nın da ilgisini çekti. Ovsiankina, tamamlanmamış görevlerin sadece hafızamızı etkilemekle kalmadığını, aynı zamanda zihnimize müdahale ederek bizi o görevi tamamlamaya iten güçlü bir dürtü yarattığını ortaya koydu. Üstelik bu tamamlamaya yönelik içsel itki, ilk etapta başlamadığımız görevlerden çok daha güçlüydü.
Hemingway etkisi neden işe yarıyor?
Zeigarnik ve Ovsiankina’nın çalışmalarından bu yana yapılan birçok araştırma, bir görevin yarım kalmasının insanları o göreve geri dönmeye yönelttiğini doğruladı. Bu yüzden sınavdan çıktıktan sonra, boş bıraktığımız soruları, cevapladıklarımızdan daha net hatırlarız. Ya da yarım bırakıp tamamlayamadığımız eski işlerimizi kolay kolay aklımızdan çıkaramayız. Tamamlanmamış şeyler, neyle uğraşırsak uğraşalım, zihnimizin bir köşesinde kalmayı sürdürür.
Hemingway’in bu araştırmalardan doğrudan etkilenip etkilenmediğini bilmek mümkün değil, ancak hepsinin ortak noktası, yarım kalan işlerin zihinde kalıcı bir iz bıraktığını göstermesidir.
Yine de Hemingway etkisinin her koşulda işe yaradığını söylemek doğru olmaz. Bu etkinin işe yaraması için bazı ön koşulların sağlanması gerekir. Öncelikle görevi yapan kişinin, görevi tamamlamaya makul derecede yakın olması gerekir.
Aynı şekilde, görevin tamamlanmasının kendi kontrolünde olduğunu bilmesi önemlidir. Ayrıca kişi, görevi ulaşılabilir ama belli bir çaba gerektiren bir zorlukta görmelidir. Görev çok zor görünüyorsa ya da ulaşılması mümkün değilse, olumlu etki ortadan kalkar.
Öte yandan, Hemingway etkisinin bazı olumsuz yönleri de olabilir. Zeigarnik ve Ovsiankina etkilerini inceleyen bir araştırma, tamamlanmamış görevlerin neden olduğu psikolojik gerginliğin bazen odaklanmayı zorlaştırdığını ve dikkati dağıtabildiğini ortaya koymuştur.
Bazı insanlar için tamamlanmamış görevler, sürekli bir kaygı ve kendine dair şüpheler doğurabilir. Bu nedenle, her zihinsel araç gibi, Hemingway etkisi de evrensel bir çözüm değildir. Önemli olan, bu etkiyi kendi güçlü yönlerinize ve çalışma tarzınıza uygun şekilde kullanmaktır.
Bunun için en etkili stratejilerden biri, işe basitçe başlamaktır. Örneğin, önemli bir bilgiyi ezberlemekte zorlanıyorsanız, kısa süreli kesintiler sizin yararınıza olabilir. Aynı bilgileri tekrar tekrar okumak yerine, bir süre çalışıp ara verin. Günlük işlerinize devam ederken zihninizin o bilgilere istemsizce geri döndüğünü fark edeceksiniz. Bu da öğrenmeyi güçlendiren doğal bir süreçtir.
Sonuç olarak
Son olarak Hemingway, genç Samuelson’a şu uyarıda bulunmuştu: “Asla kendini tüketme. Birazını ertesi güne bırak.” Gerçek şu ki, yapılacak işler asla tam anlamıyla bitmez. Her zaman gönderilecek bir e-posta, hazırlanacak bir toplantı, yazılacak bir hikaye daha vardır. Elinizden gelenin en iyisini yapın ama bunu asla sağlığınızdan ya da hayatı dolu dolu yaşama yeteneğinizden feragat ederek yapmayın.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Tap into the “Hemingway effect” to finish what you start. Yayınlanma tarihi: 9 Ekim 2024. Kaynak site: Big Think. Bağlantı: Tap into the “Hemingway effect” to finish what you start
- Weigelt O, Syrek CJ. Ovsiankina’s Great Relief: How Supplemental. Work during the Weekend May Contribute to Recovery in the Face of Unfinished Tasks. Int J Environ Res Public Health. 2017 Dec 20;14(12):1606. doi: 10.3390/ijerph14121606. PMID: 29261139; PMCID: PMC5751022.
- Oyama, Y., Manalo, E., & Nakatani, Y. (2018). The Hemingway effect. How failing to finish a task can have a positive effect on motivation. Thinking Skills and Creativity, 30, 7–18. https://doi.org/10.1016/j.tsc.2018.01.001
Matematiksel
Çok güzeldi. Şuan bir matematik korkağı olarak, Siteyi sevdim :)