Biyoloji ve Coğrafya

Garip Ama Gerçek: Dünyadaki En Büyük Organizma Bir Mantar

Eğer dünyanın en büyük canlısının ne olduğunu merak ediyorsanız, sizi şaşırtacak bir cevapla karşılaşacaksınız: Ne bir fil, ne dev bir ağaç, ne de mavi balina! Dünyanın en büyük yaşayan organizması bir mantar. Bilimsel adıyla Armillaria solidipes (eski adıyla Armillaria ostoyae), yani halk arasında bilinen adıyla bal mantarı.

Mantarlar da “hayvanlar” ve “bitkiler” alemi kadar geniş ve kalabalık bir alemdir. Mikroskobik bira mayaları da mantardır, yeryüzünün en büyük organizmalarından biri olan ve geniş ağlar oluşturan bal mantarı ya da diğer adıyla Armillaria da.

Mantarlara genellikle sebze muamelesi yapılır, ama bu oldukça yanıltıcıdır. Çünkü mantarlar —maya ve küfler de dahil olmak üzere— aslında bitkilerden çok hayvanlara daha yakındır ve kendi başlarına tamamen ayrı bir canlılar âlemi oluştururlar.

Bitkiler gibi hareket etmezler; ayrıca fotosentez yapmazlar, yani güneş ışığını enerjiye dönüştürme yetenekleri yoktur. Onun yerine, enerji ve besin ihtiyaçlarını başka organizmalardan sağlarlar.

Ancak bunu hayvanlar gibi aktif biçimde avlanarak değil, başka organizmaların üzerinde ya da onların ölü dokuları üzerinde büyüyerek yaparlar. Örneğin toprakta, ağaç kabuklarında, ölmüş hayvanların kalıntılarında ya da ekmeğinizin üzerinde gelişebilirler.

Çıplak gözle görülebildiğimiz renkli kısmı küf diye isimlendirsek de aslında bunlar çürümeye neden olan mantarların sporları yani üreme hücreleridir. Bu nedenle tüketilmeleri uygun değildir. Küfün rengi koyu ise risk daha fazladır.

Dahası, bir mantar organizması genellikle gördüğünüz küçük şapkalı yapıdan çok daha fazlasıdır. Yeraltına yayılmış dev bir miselyum ağı, mantarın gerçek bedenidir. Bu yapılar, tek bir bitkiden ya da hayvandan çok daha geniş alanlara yayılır. Öyle ki, bir mantar organizması kilometrelerce büyüyerek dünyanın en büyük canlısı hâline bile gelir.

Dünyada Yaşam Mantarlar Sayesinde Yeşermiştir

Bitkilerle mantarlar arasındaki etkileşimlerin büyük bölümü, her iki taraf için de yararlıdır. Hatta yeryüzünde bugüne dek gerçekleşen en önemli biyolojik olaylardan birçoğu, mantarların katkısıyla mümkün olmuştur.

Dünyadaki En Büyük Organizma Bir Mantardır
Dünyanın en büyük organizmasının bir kısmı gözlerimizin önünde değil toprağın altında saklıdır. Yani tek tek gördüğümüz mantarlar temelde birbirine bağladır.

Örneğin, bitkilerin yaklaşık 500 milyon yıl önce karasal yaşama geçebilmesi, gelişmiş kök sistemleri oluşana dek, mantarlarla kurdukları işbirliği sayesinde gerçekleşti. O dönemde mantarlar, adeta bitkilerin kökü gibi davranarak topraktan su ve besin alımını sağladı.

Bugün yaşayan bitkilerin yüzde 90’ından fazlası, hâlâ mantarlara bağımlı bir yaşam sürüyor. Özellikle mikorizal mantarlar, ormanlarda ağaçların köklerini birbirine bağlayan dev ağlar oluşturur. Bu nedenle bu yapıya esprili bir şekilde “wood wide web“, yani orman çapında ağ denir.

Dünyadaki En Büyük Organizma Bir Mantardır
Trichoderma mantarı

Bu simbiyotik ilişki, bitkilerin büyümesini, gelişimini, topraktaki minerallerden yararlanmasını ve çevresel strese karşı direncini artırır. Örneğin Trichoderma türü mantarlar, tarım ürünlerinin gelişimini destekler ve biyolojik gübre görevi görür. Ancak her mantar bu kadar dost canlısı değildir. Bal mantarı gibi türler, simbiyotik değil parazitik yaşar.

Bal Mantarı Nedir? Nasıl Dünyadaki En Büyük Organizma Haline Gelmiştir?

Bal mantarı hakkında kime sorarsanız farklı yanıtlar alırsınız. Şefler için bu mantar lezzetli bir malzemedir. Sote ya da kremalı mantar çorbası, en seçici damakları bile memnun eder.

bal mantarı nedir
Armillaria cinsindeki tüm mantarlar sarı başlıklı ve meyveye benzer tatlı gövdeleri nedeniyle bal mantarı adı ile bilinmektedir.  

Ancak ormancılar için tam bir felakettir. Çünkü bu mantar, tüm ormanları yok edebilecek kadar yıkıcı bir parazittir. Biyologlar açısından ise dikkat çekici bir araştırma konusudur. Çünkü bu canlıların ne kadar büyük olabileceği ancak yakın zamanda anlaşıldı. Şu ana kadar kaydedilmiş en büyük örnek, ABD’nin Oregon eyaletindeki Blue Mountains bölgesinde bulunuyor ve 3,8 kilometrelik alanı kaplıyor. Bu mantar kolonisi ayrıca 2.400 yıldan daha yaşlı, bu da onu dünyadaki en yaşlı canlılardan biri yapıyor.

Bal mantarı çoğu zaman eşeyli ürer. Hayatına, olgun bir mantarın çevreye bıraktığı sporlarla başlar. Aynı genetik yapıya sahip A. solidipes miselyumları bir araya geldiğinde, birleşerek tek bir organizma hâline gelir. Bu sıra dışı yaşam biçimi, onların yüzyıllar boyunca varlığını sürdürmesini ve yayılmasını mümkün kılmıştır.

Carleton Üniversitesi’nden biyokimyacı Myron Smith’e göre, bu mantarlar bizim insan merkezli bakış açımıza göre oldukça garip organizmalardır. Smith, bir Armillaria bireyinin hiflerden oluşan dev bir ağ olduğunu, bu ağın genel adına da “miselyum” dendiğini söylüyor. Bu yapı belirli bir şekle veya sınıra sahip değildir.

Miselyum bir konakçıyı kolonize ettikten sonra meyve vermeye başlar ve konakçı ağacın dibinde veya yakınlardaki yerde bulunan mantar kümelerini üretir. Bu sayede de yüzyıllar boyunca dayanıp gelişmelerine devam edebilirler. Sizin görebileceğiniz tek şey ise sonbaharda filizlenen çiçekleridir.

Dünyanın En Büyük Organizmasını Nasıl Keşfettik?

Dünyadaki En Büyük Organizma Bir Mantardır
Bal mantarı çoğu zaman eşeyli olarak ürer. Mantarlar, olgun bir mantar tarafından çevreye salınan sporlar olarak yaşamlarına başlar. Sporların üreyebilmeleri için, aynı türün kendilerini tamamlayan çeşidinden bir diğer sporla temas etmeleri gerekir. Bunun sonucunda da kısa sürede koyu kahverengi ve yassı hale gelen birleşik koloniler oluşur.

Mantar yayılırken ağaçların kabuklarının altına gizlenerek iç kısımlara doğru ilerler. Ardından, ağacı yavaş yavaş içeriden tüketir ve çoğu zaman ölümüne neden olur. Bir bal mantarı bir kütüğü ele geçirdikten sonra onu yaklaşık 50 yıl boyunca terk etmez. Onlarca yıl boyunca ölü dokudan beslenmeye devam eder. Bu durum, orman yöneticilerinin Armillaria kök hastalığı olarak tanımladığı sorunun kaynağını oluşturur.

1998 yılında, ABD Orman Hizmetleri’nden bir ekip, Oregon’un doğusundaki Malheur Ulusal Ormanı’nda çok sayıda ağacın neden devrildiğini araştırmaya başladı. Kısa sürede bölgeden çeşitli örnekler topladılar.

Laboratuvarda yapılan incelemelerde çarpıcı bir gerçek ortaya çıktı: Devrilen 61 ağacın tamamı aynı mantar kolonisi tarafından enfekte edilmişti. Bu bulgu, araştırmacıların sıradan bir salgından değil, tek ve olağanüstü büyük bir organizmadan kaynaklanan bir durumla karşı karşıya olduklarını gösterdi. Sorunun ne kadar büyük olduğunu aşağıdaki görsel de açıkça ortaya koyuyor.

Prairie City Ranger Bölgesi’ndeki Humongous Fungus’un yerini gösteren yakın çevre haritası. 

Sonuç olarak

Bal mantarı, biyolojik açıdan bakıldığında gerçekten dikkat çekici bir türdür. Ancak nihayetinde bir parazittir ve ciddi boyutta zarara yol açmaktadır. Bu yüzden 2.400 yıldır varlığını sürdürüyor olsa bile, ormanın ondan kurtulması gerekir. Fakat söz konusu olan şey devasa bir orman olduğunda, bu hiç de kolay bir iş değildir.


Kaynaklar ve ileri okumalar


Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.

Matematiksel

Sibel Çağlar

Temel eğitimimi Kadıköy Anadolu Lisesinde tamamladım. Devamında Marmara Üniversitesi İngilizce Matematik Öğretmenliği bölümünü bitirdim. Çeşitli özel okullarda edindiğim öğretmenlik deneyiminin ardından matematiksel.org web sitesini kurdum. O günden bugüne içerik üretmeye devam ediyorum.

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir