Hiç ufuk çizgisinin hemen üzerinde şekil değiştiren ya da adeta havada süzülen bir kargo gemisi ya da yat gördünüz mü? Eğer cevabınız “evet” ise, büyük ihtimalle Fata Morgana etkisini deneyimlemişsinizdir.
“Serap” denince çoğumuzun gözünde, çöl sıcağında uzaktan görünen parıltılı su birikintileri canlanır. Oysa serap yalnızca çöllere özgü bir doğa olayı değildir. Üstelik farklı türleri de vardır. Bunlar arasında en dikkat çekici ve gizemli olanı ise “Fata Morgana”dır.
Fata Morgana Etkisi Nedir?
Bilimsel Devrim’den ve fiziğin ilerlemesinden önce, seraplar genellikle mistik olaylar olarak görülüyordu. “Fata Morgana” adını da bu anlayıştan alır. İsmi, Kral Arthur’un üvey kız kardeşi ve büyücü olan Morgan le Fay’den gelir.
Efsaneye göre Normanlar, Morgan’ın büyülü hikâyelerini İtalya’ya taşımıştır. Bu anlatılarda Morgan, denizcileri su altındaki sarayına çekmek için gökyüzüne hayalî kaleler yansıtır. Fata Morgana seraplarının sıkça görüldüğü Sicilya ile İtalya arasındaki Messina Boğazı’nda yaşanan görsel olaylar da bu efsaneye bağlanmıştır
Fata Morgana’nın en meşhur sonucu ise “Uçan Hollandalı” efsanesidir. Bu efsane, 1821’de yayımlanan “Vanderdecken’in Eve Mesajı” adlı hikâyeyle popülerlik kazanmıştır. Hikâyede, ölü mürettebatın hayalet gemisi, yaşayan gemicilere ulaşıp mektuplar vermeye çalışır. Ancak denizciler bu teklifleri korkuyla reddeder; çünkü bu mektupları almak, uğursuzluk getirecektir.
Fata Morgana Etkisi Neden Oluşur?
Teknik olarak Fata Morgana, bir tür seraptır. Çölün ortasında görülen hayali su birikintileri ya da sıcak yaz günlerinde asfaltta beliren su görüntüleriyle aynı fiziksel prensiplere dayanır. Ancak aralarında önemli bir fark vardır.
Çöldeki ve yoldaki seraplar alt serap (inferior mirage) olarak sınıflandırılırken, Fata Morgana üst serap (superior mirage) türüne girer. Bu isimlendirme birinin diğerinden daha “iyi” olduğu anlamına gelmez; fark, ışığın bükülme şekline dayanır.
Seraplar, yansıma değil, aslında kırılma sonucu oluşur. Işık, yoğunluğu farklı hava katmanlarından geçerken yön değiştirir. Havanın yoğunluğu ise sıcaklık ve basınca bağlıdır. Yani sıcaklık farkları, ışığın bükülmesine neden olur.
Alt seraplarda, örneğin sıcak bir yolda, ışık soğuk ve yoğun bir hava tabakasından, altındaki sıcak ve daha az yoğun tabakaya geçerken yukarı doğru bükülür. Bu bükülen ışık gözümüze düz bir çizgide geliyormuş gibi algılanır. Böylece yolun üzerindeki gökyüzünün yansımasını görür gibi oluruz ve orada su varmış sanırız.
Fata Morgana durumunda da, bir soğuk hava tabakasının üzerinde bir sıcak hava tabakası bulunur ve aradaki fark ışığı görüş alanınıza doğru büker. Araba sürdüğünüz zaman gördüğünüz serap ise bunun tam tersi biçimde çalışır. Bu süreçte soğuk hava, sıcak havanın üzerine yer alır. Bunun sonucunda da ışık aşağıya doğru bükülecektir. Yani aslında yerde gördüğünüz su görüntüsü gökyüzünün bükülmüş bir görüntüsüdür.
Üst seraplar, ışığın soğuk hava tabakalarına çarptığında aşağı doğru kırılmasıyla oluşur. Gözümüz bu kırılmayı fark edemez ve ışığın düz bir çizgide geldiğini varsayarak nesneleri bulundukları yerden daha yüksekteymiş gibi algılar. Sıcak ve soğuk hava katmanlarının birbirine karıştığı durumlarda, bu etki daha karmaşık ve bozulmuş görüntüler yaratabilir.
Bu tür seraplar genellikle yüzeyin soğuk, üstteki havanın sıcak olduğu denizler, buzullar ya da karla kaplı bölgelerde ortaya çıkar. Fata Morgana ise, özellikle su üzerinde oluşan bu etkileyici üst serapları tanımlamak için kullanılır.
Sonuç olarak;
Fata Morgana terimi, zamanla yalnızca bir optik yanılsamayı tanımlamanın ötesine geçti. Başlangıçta gerçek olmayan bir görüntüyü ifade ederken, edebiyat ve sanat alanlarında da sembolik bir anlam kazandı.
Bu terimin kalıcılığı, onun ne kadar güçlü bir fikir taşıdığını gösteriyor. Gerçek olmadığını bilsek bile, zihnimizde inşa ettiğimiz o “havada yüzen kalelere” duyduğumuz ilgi azalmıyor.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- UFO? Flying Ship? No—It’s Nature’s Coolest Optical Phenomenon; Yayınlanma tarihi: 6 Mayıs 2020; Kaynak site: Popular Mechanics. Bağlantı: UFO? Flying Ship? No—It’s Nature’s Coolest Optical Phenomeno/
- Zinkova, Mila. (2018). Titanic’s mirage, part 1: The enigma of the Arctic High and a cold‐water tongue of the Labrador Current. Weather. 74. 10.1002/wea.3243.
- The Truth Behind the Legends of the Flying Dutchman. Yayınlanma tarihi: 22 Temmuz 2022; Kaynak site: History. Bağlantı: The Truth Behind the Legends of the Flying Dutchman/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
