“Bir şeyin ters gitme olasılığı varsa, ters gidecektir. Üstelik bu olası en kötü zamanda gerçekleşecektir.” diyen Murphy yasasının en bilinen örneklerinden biri, taze kızarmış, üzerine tereyağı veya reçel sürülmüş bir dilim ekmeğin yere düştüğünde neredeyse her zaman yağlı tarafının alta gelmesidir. Sanki evren, küçük felaketleri özellikle en can sıkıcı şekilde ayarlamakta ustadır. Peki ekmeğin yağlı tarafı üstüne düşme nedeni gerçekten sadece şanssızlık mı?
Aslında bu durum tamamen rastlantısal değil; fiziksel bir açıklaması var. Ve evet, yağlı tarafın zemine gelme ihtimali düşündüğünüzden daha gerçek.
Tereyağlı Ekmek Fenomeni Nasıl Başladı?
Yüzyıllar boyunca kötü şansın sembolü haline gelen bu senaryo, zamanla bilim insanlarının da ilgisini çekti. 1991 yılında konuyla ilgili ilk bilimsel araştırma yapıldı. Bu deneyde birçok ekmek dilimi havaya fırlatıldı ve sonuçlar gözlemlendi. Elde edilen verilere göre, ekmeklerin yağlı tarafının alta gelme olasılığı yaklaşık %50 civarındaydı. Yani tıpkı yazı tura gibi, sonuç tamamen rastlantısaldı. İlk bakışta bu da pek şaşırtıcı görünmüyordu.
Ancak sonraki yıllarda yapılan bazı bilimsel araştırmalar, bir dilim ekmeğin masadan düştüğünde —havaya atılmasından farklı olarak— çoğunlukla yağlı tarafının aşağı geldiğini ortaya koydu. Bu çalışmalar kapsamında tereyağlı ekmekler sistematik biçimde masalardan kaydırılarak yere düşürüldü ve sonuçlar dikkatle kaydedildi. Gerçekten de, yağlı tarafın alta gelme olasılığı anlamlı biçimde daha yüksekti.
Bu konuyla ilgili en dikkat çekici çalışmalardan biri, Robert Matthews tarafından yapıldı ve 1996 yılında fizik dalında Ig Nobel ödülüne layık görüldü. (Ig Nobel ödülleri, Harvard Üniversitesi tarafından, önce güldüren sonra düşündüren —ve genellikle yeniden yapılmaması gereken— araştırmalara verilir.)
Ekmek diliminin hangi tarafının zemine geleceği, düşüşün nasıl başladığına ve ne kadar yükseklikten gerçekleştiğine bağlıydı. Ancak çoğu kişinin düşündüğünün aksine, burada belirleyici olan şey yağın ya da sürülen malzemenin ekstra ağırlığı değildi. Aslında, üzerine hiçbir şey sürülmemiş bir dilim ekmek bile genellikle yüzü size bakan tarafı altta kalacak şekilde düşer.
Çoğu insan, daha ağır bir nesnenin daha hızlı düşeceğini düşünür. Fakat aynı boyutta, biri hafif diğeri ağır iki topu aynı yükseklikten bırakırsanız, ikisi de yere aynı anda ulaşır. Bu, cisimlerin düşme hızının kütlelerine bağlı olmadığını gösterir. Bu gözlem, 16. yüzyılda Galileo Galilei tarafından yapılmıştır ve günümüzde hâlâ birçok kişiyi şaşırtmaya devam eder.
Fiziğin bu temel gerçeğine ek olarak, bazı cisimler düşerken yuvarlanır ya da takla atar çünkü cismin bir tarafı düşmeye diğerinden önce başlar. Bir nesnenin düşerken ne kadar hızlı döneceği, kütlesinin dönme eksenine göre nasıl dağıldığına bağlıdır.
Ekmek Neden Yağlı Taraf Üzerine Düşüyor?
Aslında bu sorunun cevabını bir dilim ekmeği düşürmeyi göze alırsanız siz de verebilirsiniz. Dilimi masanın kenarına koyun ve yavaşça itin. Dilimin orta noktası masanın kenarına geldiğinde iki şey olacaktır. Öncelikle dilim masanın kenarının çevresinde dönecektir. Sonrasında dilim dışa doğru kaymaya başlayacak ve devamında yere yapışacaktır.
Dönme hareketi ekmeğin yarısı masanın dışına taştığında başlar. O anda ilk kez, ekmeğin havada kalan kısmı, masa tarafından desteklenen kısmından çoktur. Yerçekimi tüm dilimi aşağı çeker. Ekmeğin düşmeye başladığını fark ettiğiniz anda artık çok geçtir. İşin arka planındaki fizik kanunlarını aşağıdaki görselde detaylıca görebilirsiniz.
Dilim masayı terk ettiğinde, yere düşmesi için belli bir süre geçer. Masanızın yüksekliği 75 cm ise dilimin yere düşmesi yarım saniyeden az sürer. Yerçekimi sabit olduğundan ve masalar da genelde bu yükseklikte olduğundan, dilimin dönüş miktarı kabaca hep aynı olur. 0,4 saniyede 180 derece döner.
Ekmeğin yağlı taraf başta üstte olduğundan dolayı dilim yere ulaştığında da bu durumda altta olur. Bu yüzden dilimlerin genelde üst tarafları, yani yağlı tarafları yere denk gelir. Bununla birlikte, masanın yüksekliği 3,0 metreden uzunsa, bir dilim ekmek tam 360 derece döner. Bu durumda yağ tarafı yukarı gelecektir.
Sonuç Olarak;
Aslında sonucu değiştirmek için yapabileceğiniz bir şey var. Fakat bu durumda bazı beklenmedik sonuçları da göze almanız gerekiyor. Mesela dilimin düşmek üzere olduğunu fark ettiğiniz anda hızlıca itebilirsiniz. Bu sayede ekmek dilimi yarım turu tamamlamadan yerle buluşur ve sonucunda da yağlı taraf üstte kalır. Ancak elbette bu esnada dilim odanın öbür ucuna gitmiş olacaktır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Falling Buttered Toast. Yayınlanma tarihi: 16 Şubat 2017; Bağlantı: Falling Buttered Toast
- Why does toast often land butter-side down?. Bağlantı: Why does toast often land butter-side down?
- Matthews, Robert. (1995). Tumbling toast, Murphy’s Law and the fundamental constants. European Journal of Physics. 16. 172-176. 10.1088/0143-0807/16/4/005.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
