Asansör kapıları kapanır, siz içeride mahsur kalırsınız. Birkaç kat yukarı çıkar, aniden sarsılır ve sonra… ÇAT! Aşınmış kablo kopar ve asansörle birlikte boşluğa düşmeye başlarsınız. O anda akla gelen soru şu olur: Tam yere çarpacağı anda asansörde zıplamak sizi kurtarır mı?
Bu durumda şunu unutmamak gerekir: Siz de asansörle birlikte düşüyorsunuz. Asansör zemini şaftın tabanına çarptığında aniden durur ve siz de aynı anda durmak zorunda kalırsınız.
Peki, zıplamak fayda sağlar mı? Bunu görmek için asansöre bir kamera yerleştirelim ve son anları ağır çekimde inceleyelim.
Tam doğru anda zıpladığınızı varsayalım. Siz yukarı doğru bir hız kazanırken, asansör tabanı aynı anda yere çarpıyor. Bu durumda siz, asansöre göre biraz daha yavaş düşmüş olursunuz. Ancak sonuç sizin kaç metreden düştüğünüz ve ne kadar yukarı zıplayabildiğiniz ile ilişkili olacaktır.
Düşen Asansörde Zıplamak İle İlgili Bazı Varsayımlar
İyimser bir varsayım yapalım: NBA seviyesinde bir sporcu olduğunuzu ve 70 santimetrelik dikey sıçrama yapabildiğinizi düşünelim. Şimdi birkaç senaryoya bakalım:
Bir kat düşmek (≈ 3 metre): Doğru anda zıplarsanız, yere yaklaşık 80 cm yükseklikten düşmüş gibi çarparsınız. Büyük ihtimalle hafif sıyrıklarla kurtulursunuz. Yani bu durumda üstünüzdeki tozları silkip, evinize gidebilirsiniz. Ancak uyaralım bu senaryoda tepki verme süreniz sadece 0.8 saniyedir.
Üç kat düşmek (≈ 9 metre): Zemine yaklaşık 4,7 metreden düşmüş gibi çarparsınız. Ölüm riski azalır, fakat ciddi yaralanmalar kaçınılmazdır. Kırık bacaklar bekleyebilirsiniz, ama hayatta kalma ihtimaliniz vardır. Bazıları asansörde yere uzanmayı önerir, böylece darbe tüm vücuda yayılır. Bu aslında kötü bir fikirdir. Çünkü düşmelerde ölümün başlıca nedeni kafa yaralanmasıdır. Beyninizi korumak için darbeyi bacaklarınıza yönlendirmek daha güvenlidir.
Beş kat düşmek (≈ 15 metre): Bu durumda yere yaklaşık 9 metreden düşmüş gibi çarparsınız. Burada “muhtemelen ölmek” ile “muhtemelen kurtulmak” arasındaki ince çizgide olursunuz. Tepki vermek için 1,7 saniyeniz vardır.
Yedi kat düşmek (≈ 21 metre): Çarpma etkisi, 14 metrelik bir düşüşe eşdeğer olur. Yaklaşık 2 saniyeniz vardır, ama gerçekçi olmak gerekirse kurtulma şansınız çok düşüktür.
Bu Durumda Asansörde Zıplamak İşe Yarıyor mu?
Biz bu senaryoyu anlatırken bazı basitleştirmeler yaptık. Öncelikle zamanlamanın kusursuz olduğunu varsaydık. Oysa yere bakma şansı olmadan böyle bir anda doğru anı yakalamak neredeyse imkânsızdır. Mythbusters’ın ilgili bölümünde bunun ne kadar zor olduğu açıkça gösterilmişti: Bir an geç kalsanız zemine çarpmış olursunuz, biraz erken davransanız başınızı tavana vurup hızınızı kaybedersiniz.
Ayrıca zıplarken gerçekten zemine kuvvet uygulayabildiğinizi düşündük. Oysa serbest düşüşteyken asansör tabanı sizden uzaklaşır, bu da etkili bir itiş yapmayı çok zorlaştırır. Böyle bir durumda zemine temasınızı korumak için mutlaka bir tutamağa yapışmanız gerekir.
Son olarak, asansörün doğrudan şaftın dibindeki sert zemine çarptığını kabul ettik. Oysa bazı kazalarda, aşağıda biriken kablo darbenin şiddetini azaltarak insanların hayatta kalmasını sağlamıştır. Fakat başka olaylarda, yukarıdaki ağır kablo kopup asansörün üzerine düşmüş ve içeridekilere ölümcül zararlar vermiştir.
Sonuç olarak
Sonucunda düşen bir asansörde zıplamak pek iyi bir fikir değil. Ayrıca endişelenmeyin. Aslında düşen asansör senaryosu tamamen varsayımsaldır, çünkü asansör kabloları kolay kolay kopmaz.
Diyelim ki koptu; bu durumda bile kabinin bir metreden fazla düşmesini engelleyecek yaylı güvenlik sistemleri devreye girer. Üstelik istatistiklere bakarsak, merdivenden düşerek hayatını kaybedenlerin sayısı, asansör kazalarında ölenlerden çok daha fazladır.
Düşen bir asansörde zıplamak yerine nasıl hayatta kalabileceğimiz sorusuna, belki de 1945’te Empire State Binası’nda yaşanan bir olay cevap verebilir. O yıl, 75. kattan zemine çakılan bir asansörde bulunan 19 yaşındaki Betty Lou Oliver, mucizevi bir şekilde sağ kurtuldu.
Betty’nin kurtuluşu, şafttaki 1000 metreden uzun kablonun ondan önce kopup aşağı düşmesi sayesinde oldu. Kablolar, şaftın dibinde yığılarak bir tampon görevi gördü ve asansörün çarpma şiddetini büyük ölçüde azalttı. Oliver, birkaç kırık kemikle kazayı atlattı ve bu olay ona Guinness Rekorlar Kitabı’nda bir yer kazandırdı.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- I’ve always wondered. If you’re in a falling elevator, can you really save yourself by jumping? Yayınlanma tarihi: 2 Ağustos 2018; Kaynak site: Conversation. Bağlantı: I’ve always wondered. If you’re in a falling elevator, can you really save yourself by jumping
- Can You Survive If You Jump In A Free-Falling Elevator Just As It Hits The Ground? Yayınlanma tarihi: 1 Şubat 2022; Kaynak site: Science ABC. Bağlantı: Can You Survive If You Jump In A Free-Falling Elevator Just As It Hits The Ground
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
