Size 10.000 dolar verildiğini ve bu parayı üç ay içinde harcamanız gerektiğini hayal edin. Bu durumda ne yapardınız? Parayı nasıl harcardınız?
Bu sorular üzerine bir süre düşünün. Ardından, sizin gibi düşünen 200 kişinin bu duruma nasıl yaklaştığını görmek için yazının devamına göz atın.
İnsanlar cömertliğe mi, yoksa bencilliğe mi daha yatkındır?
Bilim insanları bu soruya onlarca yıldır yanıt arıyor ve bu amaçla çeşitli deneyler yürütüyor. Bu deneylerde katılımcılara genellikle küçük miktarlarda paralar veriliyor (çoğu zaman 10 dolar veya daha az) ve sonrasında bu parayı nasıl harcadıkları gözlemleniyor. Üstelik bu çalışmalar kontrollü ortamlarda gerçekleştiriliyor. Ancak yine de bazı sorular yanıtsız kalıyor.
Çünkü kolay yoldan edinilen para küçük bir meblağ olduğunda, onu paylaşmak görece kolaydır. Plansız bir şekilde cebinize 100 TL girerse, gittiğiniz bir kafede rahatça “çaylar benden” diyebilirsiniz. Peki ya daha büyük bir miktar söz konusuysa? Aynı cömertliği gösterir misiniz?
Yakın zamanda yayımlanan bir çalışmada araştırmacılar bu sorunun peşine düştü. Ayrıca, risk içeren durumlarda insanların yine aynı biçimde cömert davranıp davranmayacağını da anlamak istediler.
Cömertlik Deneyi Nasıl Yapıldı?
British Columbia Üniversitesi, Yale Üniversitesi ve TED (Teknoloji, Eğlence, Tasarım) bünyesindeki araştırmacılar, zengin bir bağışçı çiftin desteğiyle insanların yüksek miktarda para karşısındaki davranışlarını anlamak üzere bir deney gerçekleştirdi.
Ekip, COVID-19 salgını sırasında TED’in sosyal medya kanalları aracılığıyla, içeriği belirsiz bir deney için başvuru çağrısında bulundu. Dünyanın dört bir yanından insanlar bu deneye katılmak üzere kayıt yaptırdı.
Bu “türünün tek örneği” niteliğindeki çalışmada, öncelikle üç “düşük gelirli” ülkeden katılımcılar seçildi. Aynı zamanda dört “yüksek gelirli” ülkeden de katılımcılar belirlendi.
Katılımcıların yaş ortalaması 34’tü. Deneyin detaylarını öğrendiklerinde, hiç şüphesiz büyük bir memnuniyet duydular. Araştırmacılar onlara 10.000 dolar verecekti. Tek koşul, bu parayı üç ay içinde harcamaları; biriktirmemeleri ya da yatırım yapmamalarıydı. Ayrıca, harcamalarını detaylı biçimde araştırmacılara bildirmeleri gerekiyordu.
Araştırma ekibi, paranın nasıl harcandığının kamuya açık bir şekilde paylaşılmasının cömert davranışları artırabileceğini öngörüyordu. Bunu test etmek için, katılımcıların yarısından harcamalarını Twitter üzerinden paylaşmaları istendi.
10.000 dolar tek seferde teslim edildi. Sonraki üç ay boyunca katılımcılar harcamalarını düzenli olarak bildirdi. Sadece bir katılımcı bu yükümlülüğü yerine getirmedi.
Katılımcılar 10000 Doları Nasıl Harcadırlar?
Peki, katılımcılar bu beklenmedik parayı nasıl harcadı? Başkalarıyla mı paylaştılar, yoksa yalnızca kendileri için mi kullandılar?
Her ne kadar 10.000 dolarlık bu hediye, yüksek gelirli ülkelerden katılımcıların gelirlerinde yalnızca %10’luk bir artışı temsil ederken; düşük gelirli ülkelerden gelen katılımcılar için %125’lik bir artış anlamına gelse de, iki grup arasında toplum yanlısı harcamalar açısından herhangi bir fark gözlemlenmedi.
Örneğin, Kanada’dan bir katılımcı, azınlıklara inşaat eğitimi veren bir kuruluşa 1.200 dolar bağışladı. Endonezya’dan bir başka katılımcı ise, temel ihtiyaçlarını karşılamalarına yardımcı olmak amacıyla, vefat eden bir arkadaşının ailesine 1.500 dolar verdi.
Genel olarak, katılımcılar nakit paranın %68’ini diğer insanlarla paylaştı. Bu harcamalar genellikle ortak bir tatil düzenleme ya da akşam yemeği ısmarlama gibi sosyal girişimler şeklinde gerçekleşti. Ayrıca, paranın yaklaşık beşte biri hayır kurumlarına veya benzer oluşumlara bağışlandı.
Twitter’da harcamalarını paylaşan katılımcılarla, paylaşmayanlar arasında cömertlik açısından anlamlı bir fark tespit edilmedi. Bu bulgu, önceki araştırma sonuçlarını da destekliyor: İnsanlar bağış yaptıklarında bunu itibarlarını artırmak için değil, kendilerini iyi hissettikleri için yapıyor.
Sonuç Olarak
Bu çalışma, yüksek meblağlarda para kullanılması ve dünyanın dört bir yanından katılımcılarla gerçek dünya koşullarında gerçekleştirilmesi sayesinde, insan cömertliğine ilişkin bugüne kadarki en güçlü ve net bulguları ortaya çıkardı.
Ayrıca her gün felaket ve trajedi haberlerinin üzerimize yağdığı bir dünyada, bu araştırma büyük dozda iyi haber içeriyor. Paranın kıt olduğu ve kimsenin izleyici konumunda olmadığı anlarda bile, insanlar şaşırtıcı ölçüde cömert davranabiliyor.
Benzer bir çalışmanın günümüzün ekonomik koşulları altında Türkiye’de gerçekleştirilmesi durumunda da benzer sonuçların alınıp alınamayacağı kuşkusuz merak uyandırıyor.
Yazının devamında göz atmak isterseniz: Batık Maliyet Yanılgısı: Vazgeçmek Neden Bu Kadar Zor Gelir?
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Engel, C. Dictator games: a meta study. Exp Econ 14, 583–610 (2011). https://doi.org/10.1007/s10683-011-9283-7
- Dwyer, R. J., Brady, W. J., Anderson, C., & Dunn, E. W. (2023). Are People Generous When the Financial Stakes Are High? Psychological Science, 0(0). https://doi.org/10.1177/09567976231184887
- Researchers gave 200 people $10,000 each to study generosity. yayınlanma tarihi: 11 Eylül 2023. Bağlantı: Researchers gave 200 people $10,000 each to study generosity
- A Surprise $10,000 Gift: How Would You Spend It? Yayınlanma tarihi: 11 Eylül 2023. Bağlantı: A Surprise $10,000 Gift: How Would You Spend It?
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
