Çaydanlık Mantığı (Kettle Logic), bir iddiayı çürütmek için birbiriyle çelişen savların aynı anda öne sürülmesini anlatan bir terimdir. Bu yaklaşım sezgisel olarak sorunludur çünkü ileri sürülen argümanlar içinden tutarlı bir alt küme seçmek mümkün olmalı ve bu alt küme de en az çelişkili tüm argümanlar kadar etkili olmalıdır.
İnsanlar tartışmalarda sıkça hatalı akıl yürütme kalıplarına başvurur. Klasik örnekler arasında ad hominem ve ad populum gibi safsatalar bulunur. Ad hominem, doğrudan argümanı desteklemek veya çürütmek yerine argümanı ortaya koyan kişiye saldırır. Ad populum ise argümanı desteklemek için halkın görüşüne başvurur.
Biçimsel akıl yürütme açısından özellikle ilgi çekici bir örnek de kettle logic denen kalıptır. Bu terim, belirli bir iddiayı çürütmek için birbiriyle çelişen argümanları aynı anda öne sürmeyi ifade eder. Kavramın kökeni büyük olasılıkla Derrida’ya dayanır ve Freud’un Düşlerin Yorumu eserinde verdiği ünlü bir örnekle açıklanır.
Hikâyeye göre bir adam komşusunu, ona ödünç verdiği çaydanlığa zarar vermekle suçlar çünkü çaydanlığı geri getirdiğinde dibinde delik vardır. Komşu kendini savunmak için üç farklı argüman kullanır: 1. Çaydanlığı hiç ödünç almadığını söyler. 2. Çaydanlığı hasarsız şekilde geri verdiğini iddia eder. 3. Çaydanlık zaten delikti der.
Elbette bu üç argüman birbiriyle çelişir. Ancak komşu, bu çelişkili savunmalarla kafa karıştırıp suçlamadan kurtulmayı hedefler. Bir tanesi bile doğruysa suçsuz sayılabileceğini düşünerek tümünü öne sürer.
Bu örnek basit görünse de gerçekte çok yaygın bir tartışma modelini yansıtır. Özellikle siyasi söylemlerde bu tür çelişkili argümanlar sıklıkla ve etkili biçimde kullanılır.
Çaydanlık Mantığı (Kettle Logic) Terimi İle Nasıl Tanıştık?
Düşlerin Yorumu isimli kitap, yazıldığı dönemde pek ilgi çekmese de ele aldığı konu ve uyguladığı yöntemle zamanla Freud’un en önemli eserlerinden biri haline geldi. Özellikle rüya incelemelerinin bilimselliği konusundaki tartışmalar, Freud’un en çok eleştirildiği noktalar arasında yer alır.
Kitabın ikinci bölümünde Freud, rüya yorumlamasında kullandığı yöntemleri açıklar ve örnek olarak kendi gördüğü 23-24 Temmuz 1895 tarihli “Irma” rüyasını anlatır. Rüyasında hatalı bir tedavi uygulamakla suçlanmayacağından emin olmak için ürettiği savunmalar ona ödünç çaydanlık hikayesini hatırlatır.
İlk olarak Freud, Irma’nın rahatsızlanmasının onun suçu olduğunu söyler çünkü Irma onun tavsiyelerini dinlememiştir. İkinci olarak Irma’nın acısının zaten zihinsel değil fizyolojik olduğunu öne sürer; bu yüzden uyguladığı tedavinin etkili olup olmamasıyla ilgisi yoktur. Üçüncü olarak Irma’nın rahatsızlığını dul kalmış olmasına bağlar. Son olarak hastalığın kirli bir iğneyle yapılan deri altı enjeksiyonundan kaynaklandığını savunur.
Bu savunmaları arka arkaya okuyan herkes bir şeylerin yanlış olduğunu fark eder. Savlar birbiriyle tutarsızdır. Freud da bunun farkındadır ve argümanlar arasında “ve” yerine “veya” bağlacını kullansa daha anlamlı olacağını yazar. Ancak bu argümanlar uzun bir anlatının içine gizlenince tutarsızlıkları ayırt etmek daha da zorlaşır.
Kettle Logic İle İlgili Güncel Bir Örnek
Kettle mantığını düz dünya topluluğunda çok sık görürüz. Düz Dünyacılar, açıklaması zor bir doğal fenomenle karşılaştıklarında, bunun düz Dünya’da nasıl olabileceğini “açıklamak” için hemen “deneysel modeller” tasarlar. Asıl sorun, bu modellerin birbiriyle çelişmesidir.
Bu “deneysel modeller” aslında sadece hipotez niteliğindedir. Modellerin gerçeği temsil edip etmediğini kanıtlamaları gerekir. Ancak ne yazık ki geliştirdikleri bu modelleri düz bir Dünya’nın “kanıtı” olarak sunarlar.
Düz Dünyacılar her özel fenomen için yeni bir “açıklama” icat etmekten çekinmez. Yeni bir sorun ortaya çıktığında ise bunu başka bir “açıklama” ile kapatırlar ve bu döngü böyle sürer. Bu arada bu “açıklamaların” çoğu birbiriyle çelişir ve aynı anda geçerli olmaları mümkün değildir.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Kettle logic. Bağlantı: https://en.wikipedia.org/wiki/Kettle_logic
- Neocleous M. Kettle Logic. Crit Criminol. 2021;29(2):183-197. doi: 10.1007/s10612-021-09569-x. Epub 2021 May 18. PMID: 34025127; PMCID: PMC8129598.
- Timotheus Kampik, Kettle logic in abstract argumentation, Journal of Logic and Computation, 2023;, exad027, https://doi.org/10.1093/logcom/exad027
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
