Aralık 1984’te, dünyanın en büyük endüstriyel felaketlerinden biri Hindistan’ın orta kesimindeki Bhopal kentini vurdu. Binlerce kişi hayatını kaybetti, yüz binlerce kişi yaralandı. Felaketin ardından, gelişmekte olan ülkelerde yaşamın değeri ve çok uluslu şirketlerin sorumlulukları üzerine kritik sorular gündeme geldi.
Bhopal Felaketi Nasıl Gerçekleşti?
Metil izosiyanat, tarım ilaçları üretiminde kullanılan keskin kokulu, renksiz ve son derece yanıcı bir sıvıdır. Hava ile temas ettiğinde neredeyse anında buharlaşarak ölümcül bir gaza dönüşür. 3 Aralık 1984’ün erken saatlerinde tam da bu oldu.
Yaklaşık 40 ton metil izosiyanat, Hindistan’ın Bhopal kentinin dışındaki Union Carbide India Limited’e ait böcek ilacı fabrikasından atmosfere yayıldı. Renksiz ve kokusuz olan bu madde, siyanürden 500 kat daha zehirliydi.
Yoğun ve zehirli gaz yere çöktü; kentin sakinlerinin gözlerini yaktı, boğazlarını kavurdu. O gece en az 3.000 kişi hayatını kaybetti. Yüz binlerce insan ise kanser, ağrı ve hastalıklarla boğuşarak yaşamlarının geri kalanında bu felaketin izlerini taşımak zorunda kaldı.
Resmî kayıtlara göre Bhopal felaketinde 5.295 kişi öldü, 568.292 kişi yaralandı. Ancak bu rakamlar kısa sürede tartışmalı hâle geldi. Madhya Pradesh eyalet yönetimi 1997’ye kadar 15.248 ölüm bildirdi. Mağdurların örgütleri ise 2010’a kadar ölü sayısının 22.872’ye ulaştığını söylüyor.
Bhopal Felaketinin Nedeni Neydi?
Bhopal felaketinin tohumları aslında 15 yıl önce atılmıştı. Amerikan kimya şirketi Union Carbide, 1969’da Bhopal’de bir pestisit fabrikası kurdu. O dönemde Hindistan, artan nüfusunu doyurmak için sanayi ve tarımı birleştiren “yeşil devrim” sürecinden geçiyordu. Fabrikanın ürettiği karbaril ve aldikarb gibi böcek ilaçları, bu modernleşme hamlesinin önemli bir parçasıydı.
İlk on yıl boyunca Bhopal fabrikası metil izosiyanatı dışarıdan ithal ediyordu. Ancak 1980’de, pestisit üretiminde kullanılan bu temel ara maddeyi kendi bünyesinde üretmeye başladı. Ne var ki Union Carbide tesisinde güvenlik önlemleri ve düzgün uygulamalar hiçbir zaman hayata geçirilmedi.
Bhopal tesisinde vardiyadaki operatör sayısının yarıya düşürülmesi ve karmaşık görevlerin stajyerlere verilmesi, 1984 Aralık başında yaşanan felaketin zeminini hazırladı.
2 Aralık gecesi saat 23.30 civarında çalışanlar bir sızıntı fark etti. Ancak vardiya amiri endişeleri ciddiye almadı; sızan sıvının sadece su olduğunu söyledi ve çay molasından sonra ilgileneceğini belirtti. O sırada gaz birikmişti bile. Üstelik, protokole göre boş olması gereken yedek taşma tankı da doluydu.
Kısa süre sonra sirenler çalmaya başladı. Fakat ölümcül bir gaz kaçağına işaret eden bu alarmlar, tesiste haftada yaklaşık 20 kez yapılan tatbikatlarda kullanılanlarla aynıydı. Bu yüzden çalışanlar ilk anda durumu fark edip harekete geçmedi.
Tanktaki basınç artmaya devam etti ve sonunda emniyet supabı patladı. Metil izosiyanat ve diğer kimyasallar havaya fışkırdı. Sert bir rüzgâr gazı yaklaşık 39 kilometrekarelik bir alana yaydı.
Bhopal Felaketinin Ardından Neler Gelişti?
Teknik arızalar, insan hataları ve çok uluslu şirketlerin sorumlulukları iç içe geçtiği için suçu kesin olarak kime yüklemek kolay değildi. Ama öfke büyüktü. Felaketten yalnızca dört gün sonra Bhopal’e gelen Union Carbide Başkanı Warren Anderson, “ihmalle ölüme sebebiyet vermek” suçlamasıyla tutuklandı. Kısa süre içinde kefaletle serbest kaldı ve Hindistan’dan ayrıldı. Bir daha da geri dönmedi; hiç yargılanmadı.
Felaketin sonuçları hâlâ sürerken dünya kısa süre sonra Bhopal’i unuttu. Aradan sadece bir yıl geçmişti ki, bu kez Çernobil felaketi gündeme oturdu. Böylece insanlık, akıl almaz çevresel trajedilere nasıl hazırlanıp nasıl karşılık verebileceğine dair yeni ve ürkütücü sorularla yüzleşti.
Sonuç Olarak
Afet sonrasında fabrika kapatıldı, ancak şirketin bölgeyi zararlı maddelerden arındırmasına 1990’lı yılların başlarına kadar izin verilmedi. Bu süre boyunca toksinler, terk edilmiş fabrikanın bulunduğu alandan 3 kilometre uzağa kadar toprağa ve yeraltı sularına sızmaya devam etti. Sonuçta üçüncü nesil de ciddi sağlık sorunları ve sakatlıklarla doğdu. Bu durum, çoğu zaman Bhopal’ın “ikinci felaketi” olarak anılır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Broughton E. The Bhopal disaster and its aftermath: a review. Environ Health. 2005 May 10;4(1):6. doi: 10.1186/1476-069X-4-6. PMID: 15882472; PMCID: PMC1142333.
- The World’s Deadliest Industrial Disaster Exposed 500,000. People to Toxic Gas and Claimed Thousands of Lives. Yayınlanma tarihi: 3 Kasım 2024. Kaynak site: Smithsinion Magazine. Bağlantı: The World’s Deadliest Industrial Disaster Exposed 500,000. People to Toxic Gas and Claimed Thousands of Lives
- Bhopal disaster explainer: will court ruling end victims’ search for compensation? yayınlanma tarihi: 28 Mart 2023; Bağlantı: https://www.chemistryworld.com
Matematiksel
