“Bu söczükreldeki hrafelr kaşırık yamızlış odluğu hadle onralı oyukabiliyornusuz. İlk ve son hfarler dorğu yedre odlunuğdan benyiniz bu içpularını kunallarak ne yadzığını çakıralibiyor.” Peki beyniniz karışık harfleri nasıl okuyor?
İnternette, sözcükleri tek tek harflerini değil de “bir bütün halinde” okuduğumuzu öne süren paragraflarla karşılaşmış olabilirsiniz. Muhtemelen, en az 2003 yılından beri dolaşımda olan ve aşağıda paylaştığımız metni bir yerlerde görmüşsünüzdür.
Bu metinle birlikte, bir sözcüğün ilk ve son harfleri yerinde kaldığı sürece, iç harflerin sırasının okuma açısından önemli olmadığı öne sürülmüştür.
“Kelimeleri harf harf değil, bir bütün olarak okuyormuşuz” başlığıyla paylaşılan ve isimsiz bir Cambridge bilim insanına atfedilen bu iddianın özgün hâli aşağıdaki gibidir. Daha sonra bu metin Türkçeye çevrilip harflerin yerleri değiştirilmiş ve geniş çapta yayılmıştır. Oysa bu konuda herhangi bir Cambridge araştırmacısının yaptığı bir çalışma bulunmamaktadır.
İddia, ilk bakışta doğru gibi görünse de durum göründüğünden daha karmaşıktır. Gerçekten de harflerin sırası bozulmuş olsa bile, sözcükleri bir şekilde okuyabiliyoruz. Ancak bu durumun arkasındaki zihinsel süreç, sandığımızdan çok daha karmaşıktır.
Okuma Eylemi Düşündüğümüzden Çok Daha Karmaşık Bir Süreçtir
Bir şeyleri okuyabilmemiz, aslında beynin en olağanüstü yeteneklerinden biridir. Yukarıdaki satırları okurken gözleriniz, sayfayı soldan sağa doğru taradı. Bu tarama, saniyede dört ila beş kez tekrarlanan ve spazmodik hareket olarak adlandırılan çok kısa süreli duraksamalarla gerçekleşti.
Normal koşullarda, yalnızca görme alanımızın merkezine düşen kelimeleri net biçimde görebiliriz. Bu nedenle, gözümüz bir bakışta genellikle yalnızca bir ya da iki kelimeyi net algılar.
Spazmodik hareketler, her kelimeyi bu netlik alanının merkezine getirerek okunabilir hâle getirir. Böylece duraksamadan okumak mümkün olur.
Bu sırada beynimiz de aktif şekilde çalışır. Geçmiş deneyimlere dayanarak, nesnelerin ya da kelimelerin nasıl görüneceğini tahmin eder. Okuma sırasında, cümlenin anlamı açısından kritik olmayan bağlaçları veya bazı kelimeleri atlayarak, kestirme bir yol izler ve bu sayede okuma daha verimli hâle gelir.
Beynimiz Karışık Harfleri Okumada Ne Kadar İyi?
Karışık harfleri okuyabilme yetimiz bir avantaj gibi görünse de, araştırmalar bu becerinin çeşitli sınırlamalara sahip olduğunu ortaya koyuyor. Cambridge Üniversitesi’nde araştırmacı olan Matt Davis, konu üzerine yaptığı çalışmalarla bu durumun yalnızca kısa sözcüklerde işe yaradığını gösteriyor.
Örneğin ve, bir gibi kısa sözcükler yer değiştirilmeden bırakıldığında, cümle çok daha kolay anlaşılabiliyor. Ayrıca, yalnızca ardışık birkaç harfin yeri değiştiğinde, kelimenin tanınması yine mümkün olabiliyor.
Ancak tüm bu okuma kolaylığı, yalnızca metin anlamlı olduğunda işe yarar. İlk ve son harfler korunduğunda, iç harfler karıştırılsa ya da benzer görünümlü harflerle değiştirildiğinde, sözcüğü doğru okumak genellikle kolaylaşır. Hatta bazı durumlarda, harflerin yerini benzer şekle sahip sayılar aldığında bile kelimeler okunabilir hâlde kalır.
Örneğin: “7 EX 7 __WI 7 H__NUM 83 R 5.” Muhtemelen bunu hiç zorlanmadan okuyabildiniz.
Psikolog Rebecca Johnson da bu konuda araştırmalar yapan isimlerden biridir. Elde ettiği sonuçlara göre, harfleri tamamen karıştırılmış sözcüklerden oluşan bir paragrafı okumak, orijinaline kıyasla %40 daha uzun sürmektedir. Ancak yalnızca ortadaki harfler karıştırıldığında bu süre %11’e kadar düşmektedir.
Johnson ve diğer araştırmacılar, sözcüğün ilk ve son harflerinin yalnızca konum açısından değil, bilişsel anlamda da özel bir öneme sahip olduğu görüşündedir.
İlk harf genellikle sözcüğün telaffuzunu belirler ve beynimizin yazılı sözcükleri tanımasında kritik bir rol oynar. Son harf ise ardından genellikle bir boşluk geldiği için görsel olarak daha fazla dikkat çeker.
Sonuç olarak
Karışık harfleri okuma becerimizin arkasında elbette büyüleyici bilişsel süreçler yer alıyor. Ancak bu durum, bir internet memesinin öne sürdüğü kadar basit değildir.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Johnson, Rebecca & Eisler, Morgan. (2012). The importance of first and last letter in words during sentence reading. Acta psychologica. 141. 336-351. 10.1016/j.actpsy.2012.09.013.
- Why Your Brain Can Read Jumbled Letters; Yayınlanma tarihi: 17 Mayıs 2020; Bağlantı: Why Your Brain Can Read Jumbled Letters
- Agrawal A, Hari K, Arun SP. A compositional neural code in high-level visual cortex can explain jumbled word reading. Elife. 2020 May 5;9:e54846. doi: 10.7554/eLife.54846. PMID: 32369017; PMCID: PMC7272193.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
