Parfümlerde çekici bir koku oluşturmak için genellikle egzotik çiçekler, turunçgiller gibi hoş aromalar taşıyan bileşenlerin kullanıldığını düşünürüz. Ancak bazı parfümlerde, daha az bilinen bir içerik olan ambergris ya da Türkçesiyle akamber de yer alır.
Zaman zaman sahilde karaya vurmuş hâlde bulunan akamber (ambergris), yüzyıllar boyunca insanları şaşırtmıştır. Tıbbi özellikler taşıdığı düşünüldüğü için merak uyandırmış, nadir bulunması ise onu gizemli ve değerli kılmıştır. Sonunda ise lüks parfümlerin temel bileşenlerinden biri hâline gelmiştir.
Akamber, bazen ölü balinaların içinde, bazen de kıyıya vurmuş şekilde keşfedilir. Taze hâlde koyu renkli ve ağır kokuludur. Ancak zamanla olgunlaşarak gri renkli, misk benzeri bir yapıya dönüşür. Bu hâliyle parfüm endüstrisinde hâlâ yüksek fiyatlardan alıcı bulur.
İsminin de çağrıştırdığı gibi, akamberin kehribarla (amber) ilişkili olduğu düşünülmüştür. Nitekim ismi de buradan gelir: ambergris, Fransızcada “gri kehribar” demektir. Yunanlılar ve Romalılar, akamberi tanımıyordu çünkü bu madde Akdeniz’de bulunmuyordu. Buna karşılık Araplar, akamberi biliyor ve tıbbi amaçlarla kullanıyorlardı. Orta Çağ ve Rönesans Avrupası’na akamberin varlığını ve olası kökenlerine dair fikirleri de yine Araplar taşımıştı.
Ambergris (Akamber) Nedir?
Yüzyıllar boyunca akamberin kökenine dair hayvan, bitki ve mineral temelli birçok farklı teori ortaya atıldı. Maddenin fosilleşmiş kanıtları yaklaşık 1,75 milyon yıl öncesine dayanır. Bu da insanların onu 1000 yıldan fazla bir süredir kullanıyor olduğu anlamına gelecektir.
Ancak tarihe baktığımızda, insanların uzun süre boyunca kullandıkları bu maddenin tam olarak ne olduğunu anlayamadıkları açıkça görülür. Örneğin, 15. yüzyıldan kalma bir bitkisel ilaç ansiklopedisinde, akamberin bir ağaç özsuyu, deniz köpüğü ya da belki de bir tür mantar olduğu öne sürülür.
Yüzyıllar boyunca ise, dünyanın farklı kıyılarına vuran bu mumsu maddenin gerçek kaynağı bir türlü kesin olarak belirlenememiştir. Bu belirsizlik, akamberin hem gizemini hem de değerini artırmıştır. Nihayetinde Bostonlu doktor Zabdiel Boylston gerçeği 1724’te ortaya çıkardı. Philosophical Transactions bilimsel dergisinde yayınlanan bir makalede, ambergrisin ispermeçet balinasının bağırsaklarından geldiğini açıkladı.
Ambergris Nasıl Oluşur?
İspermeçet balinaları mürekkep balığı yemeyi sever, ancak bu canlıların keskin gagalarını sindiremezler. Genellikle bu gagaları kusarak dışarı atarlar, fakat bazen gagalar balinanın bağırsaklarına kadar ulaşır. İşte akamber tam bu noktada devreye girer.
Gagalar balinanın bağırsaklarında ilerlerken, balina bu yabancı cisimleri koruyucu bir şekilde dışarı atmak için akamber üretmeye başlar. Bu madde, sindirilemeyen parçaların bağırsaklara zarar vermeden dışkıyla atılmasını kolaylaştırır.
Balinanın şansı yaver giderse, bu akamber karışımını dışkı yoluyla atılır. Balina hayatta kalır—muhtemelen gidip yeniden mürekkep balığı yer. Ama bazen bu yabancı madde bağırsaklarda tıkanmaya neden olur. Böyle bir durumda balina bu yüzden hayatını kaybeder.
Her halükârda, bilim insanları akamber üretimi oldukça nadirdir. Dünyada yaklaşık 350.000 İspermeçet Balinası olduğu tahmin ediliyor ve akamber üretiminin yalnızca bu balinaların yüzde 1’i kadar küçük bir kısmında gerçekleştiği sanılıyor. Ayrıca, akamber bugüne kadar sadece yüzde 5’lik bir oranda ölü balina bedenlerinde bulunmuştur.
Ancak akamberin balinanın vücudundan çıktıktan sonra geçirdiği süreç, dünyanın dört bir yanındaki lüks parfüm üreticileri için esas ilgi konusudur.
Taze akamber, simsiyah ve yoğun, mide bulandırıcı bir kokuya sahiptir. Ancak bu mumsu madde, denizde sürüklendikçe ve güneş altında zaman geçirdikçe, yapısı değişmeye başlar. Zamanla sertleşir, rengi açılır. Aynı zamanda, kokusu da olgunlaşır ve hoş bir misk kokusuna dönüşür. Bu dönüşüm, onu parfüm dünyasında benzersiz ve aranan bir içerik hâline getirir.
Günümüzde Ambergris Nasıl Kullanılıyor?
Günümüzde akamber hâlâ lüks bir içerik olarak değerlendiriliyor. Üst düzey parfümlerde kullanılmasının yanı sıra, zaman zaman kokteyllerde de yer bulabiliyor. Örneğin, Londra’da servis edilen “Moby Dick Sazerac” adlı bir içki, akamber içeriyor.
Ancak akamber, bu cazibesine rağmen ciddi tartışmalara da konu oluyor. Çünkü geçmişte akamber ve balina yağı için İspermeçet Balinaları yoğun biçimde avlanmış, bu da türün nüfusunu ciddi şekilde azaltmıştır. Günümüzde bu durumu önlemek için birçok ülkede yasal koruma önlemleri devreye girmiştir.
Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri’nde, akamber bulundurmak veya satmak yasaktır. Buna karşın, Avrupa Birliği’nde, Nesli Tehlike Altındaki Türlerin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES) kapsamında akamber, “doğal yollarla dışkılanan” bir madde olarak değerlendirilir. Bu farklı yaklaşımlar, akamberin doğayla, etikle ve lüksle kesiştiği ilginç sınırı ortaya koyar.
Öte yandan, günümüzde çoğu parfümde saf akamber kullanımına olan ihtiyaç giderek azalıyor. Bu maddenin sentetik versiyonları, 1940’lı yıllardan itibaren geliştirilmeye başlandı. Bu da, kıyılarda akamber taşı aramanın ya da İspermeçet Balinası avlamanın artık o kadar da gerekli olmadığını gösteriyor.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Ambergris, The Rare ‘Whale Vomit’ Used In Perfume. Yayınlanma tarihi: 5 Kasım 2022. Bağlantı: Ambergris, The Rare ‘Whale Vomit’ Used In Perfume
- What Is Ambergris and Where Does It Come From? Bağlantı: What Is Ambergris and Where Does It Come From?
- In Search of Ambergris, a Highly Prized Slurry of Squid Beaks and Whale Feces. Yayınlanma tarihi: 18 Mart 2016. Bağlantı: In Search of Ambergris, a Highly Prized Slurry of Squid Beaks and Whale Feces
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
