Ölümsüzlüğe ulaşma arzusu, insanlığı tarih boyunca hep motive eden bir hedef olmuştur. Hayat iksirlerini arayanlarla ilgili pek çok ilginç efsane ve hikâye anlatılmıştır. Ancak bugüne kadar hiç kimse sonsuz yaşamın anahtarlarını keşfetmeyi başaramadı. Yine de bir istisna var: Turritopsis dohrnii, yani “ölümsüz denizanası” olarak bilinen, dört milimetreden büyük olmayan bir canlı.
Turritopsis dohrnii, diğer canlıların büyük çoğunluğundan farklı olarak, kendini yenileme ve biyolojik ölümsüzlük yeteneğine sahiptir. Bu durum, yaşlanma konusundaki bildiklerimizi sorgulamamıza neden oluyor. Peki, bu nasıl mümkün oluyor?
Ölümsüz Denizanası Özellikleri Nelerdir?
Öncelikle, “ölümlü bir denizanasının” genel yaşam döngüsünü anlamakla başlayalım. Bu denizanaları cinsel olarak ürer: Erkek denizanasının spermi, dişi denizanasının yumurtasını döller ve bir zigot oluşur. Zigot, bir larva haline gelerek denizde sürüklenir ve sonunda deniz tabanına tutunur.
Burada yerleştikten sonra bir polipe dönüşür ve olgunlaştığında eşeysiz üremeye başlar. Bu aşamada, kendi vücudundan küçük denizanaları salar. Bu küçük denizanaları büyüyerek yetişkin hale gelir, ürer ve ardından ölür.
Ölümsüz denizanası Turritopsis dohrnii de bu döngüyü takip eder, ancak üredikten sonra her zaman ölmez. Bunun yerine yaşam döngüsünü tersine çevirir. Bu süreçte, vücudu küçülerek “sisto” adı verilen küçük, küre benzeri bir yapıya dönüşür.
Sisto, deniz tabanına tutunur ve burada yeni bir polip oluşturur. Polip ise tekrar yeni denizanalarını üretir ve böylece yaşam döngüsü yeniden başlar. Bu süreç teorik olarak sonsuz kere tekrarlanabilir ve denizanasının ölümden kaçmasını sağlar.
Ölümsüz Denizanası Bilim İçin Ne İfade Eder?
Turritopsis dohrnii’nin ölümsüzlüğünün anahtarları DNA’sında saklıydı. Ancak bu sırrı ortaya çıkarmak hiç de kolay olmadı. Oviedo Üniversitesi’nden Carlos López Otín liderliğindeki araştırma ekibi, bu olağanüstü denizanasının genomunu çözmeyi başardı. Genetik çözümleme sonucunda, Turritopsis dohrnii’nin sıra dışı uzun ömrünü açıklamaya yardımcı olan çeşitli ipuçları ortaya çıktı.
Araştırmalar, bu denizanasının DNA onarım ve çoğaltım mekanizmalarını güçlendiren, kök hücre yenilenmesini destekleyen, hücreler arası iletişimi düzenleyen ve hücrelere zarar veren oksidatif stresi azaltan genetik özelliklere sahip olduğunu ortaya koydu. Ayrıca, kromozomların uçlarını koruyan telomerlerin sağlığını sürdürmeye yönelik genler de bu sistemin önemli bir parçası.
Bu mekanizmaların tamamı, insanlarda da uzun ömür ve sağlıklı yaşlanmayla doğrudan ilişkilendirilen temel biyolojik süreçlerle örtüşüyor. Ayrıca, denizanasının gençleşme sürecinin her aşamasını detaylı bir şekilde inceleyerek, hücrelerin “yeniden farklılaşmadan vazgeçerek”) nasıl dönüşüm geçirdiği anlaşıldı. Bu süreç, Turritopsis dohrnii’nin kendi biyolojik saatini adeta sıfırlamasını sağlıyor.
Genomunda keşfedilen bu mekanizmalar, birlikte ve uyum içinde çalışarak denizanasının başarılı bir şekilde gençleşmesine olanak tanıyor. Sonuçta bir denizanası değiliz ve yaşlandığımız zaman hayata baştan başlamamız mümkün değil. Bununla birlikte bu ilginç canlının sırlarını anlamak yaş ile birlikte ortaya çıkan hastalıklara karşı bir çözüm üretme şansını elde etmemizi sağlayacaktır.
Ölümsüz Denizanası Nerede Bulunur?
Uzmanlar, ölümsüz denizanasının tam olarak nerede ortaya çıktığını bilmiyor. Ancak bugün bu canlılar, tropikal bölgelerde dünyanın dört bir yanında bulunabiliyor ve bu yayılmada insan etkisi büyük rol oynadı.
Hakim olan bir teori, gemilerin denizanalarının yayılmasından sorumlu olduğu biçimindedir. Ne de olsa denizanasının ölümsüzlüğü onu mükemmel bir otostopçu yapmaktadır. Ancak küçük ve yarı saydam oldukları için bu denizanalarının yayılmaları uzun süre fark edilememiştir.
Sonuç Olarak
Orta Çağ simyacıları da aradıkları felsefe taşını hiçbir zaman bulamayacaklardı. Çünkü insan vücudu, bu denizanasının gerçekleştirdiği biyolojik dönüşümleri kopyalayamaz.
Belki de gerçek gençlik pınarı, ölümün kaçınılmaz olduğunu kabul etmektir. Tüm canlı sistemlerde — ister bir insan bedeni olsun ister bir uygarlık — bazı parçaların ölmesi, dengeyi korumak ve yaşamı sürdürebilmek için gereklidir.
Turritopsis dohrnii’nin şaşırtıcı yetenekleri sayesinde, bilim insanları hücresel esnekliğin sınırlarını ve sırlarını daha iyi anlamaya başladı. Bu bilgiler, günümüzde yaşlanmaya bağlı hastalıklara karşı daha etkili çözümler geliştirmek için umut veriyor. Yine de insanlık için biyolojik ölümsüzlük şimdilik sadece bir hayal. Fakat insanlık, başka bir tür ölümsüzlüğü çoktan başardı: Sanat ve bilgi yoluyla tarihe kalıcı izler bırakmak.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- How immortal jellyfish turn back time. yayınlanma tarihi: 12 Ocak 2023. Kaynak site: Conversation. How immortal jellyfish turn back time.
- Pascual-Torner M, Carrero D, Pérez-Silva JG, Álvarez-Puente D, Roiz-Valle D, Bretones G, Rodríguez D, Maeso D, Mateo-González E, Español Y, Mariño G, Acuña JL, Quesada V, López-Otín C. Comparative genomics of mortal and immortal cnidarians unveils novel keys behind rejuvenation. Proc Natl Acad Sci U S A. 2022 Sep 6;119(36):e2118763119. doi: 10.1073/pnas.2118763119. Epub 2022 Aug 29. Erratum in: Proc Natl Acad Sci U S A. 2023 Apr 4;120(14):e2303228120. doi: 10.1073/pnas.2303228120. Erratum in: Proc Natl Acad Sci U S A. 2023 Sep 26;120(39):e2314776120. doi: 10.1073/pnas.2314776120. PMID: 36037356; PMCID: PMC9459311.
- ‘Immortal Jellyfish’ Could Spur Discoveries About Human Aging. Yayınlanma tarihi: 6 Temmuz 2022; Bağlantı: https://www.smithsonianmag.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
