Zamanın geçişi kafa karıştırıcıdır. Bir dakikanın 60 saniyeden oluştuğunu neredeyse kimse tartışmaz, ancak insanlar zamanı algılarken durumdan duruma ve kişiden kişiye önemli ölçüde farklı hisseder.
Asansör beklerken veya kırmızı ışıkta dururken iki dakika çok uzun sürüyormuş gibi gelir. Bazen saniyeler bile insanı sinirlendirir. Mesela önünüzdeki araba park yerine girerken yavaş hareket ederse geçen birkaç saniye bile çoğu kişiyi öfkelendirir. Sonuçta trafik durduğunda insanlar sadece beklemek zorunda kalır. Bu da kendilerini kapana kısılmış hissetmelerine ve sinirlenmelerine yol açar.
Zaman algısı, birinin zamanı çok hızlı ya da çok yavaş geçtiğini düşünmesiyle onun ruh hali hakkında ipuçları verir. Sıkıldığımızda veya birinin gelmesini özlemle beklediğimizde zaman yavaş geçer. Tam tersine keyfimiz yerindeyken zaman çabucak akıp gider.
Sevdiğimiz kişiye kavuşacağımız bir durumda, doksan dakikalık bir uçak yolculuğu bile dayanılmaz gelebilir. Oysa güzel bir film izlerken aynı doksan dakika hızla geçer. İşte bu yüzden toplu taşıma araçlarında birçok insan gözlerini cep telefonlarına diker. Yolculuk sırasında internete bakmak zamanı daha katlanılabilir kılar.
Zaman Algısı Neden Değişiyor?
İnsanlar, gündüzün geceye dönmesi veya kışın bahara geçmesi gibi doğal, öngörülebilir ve tekrarlayan olayları kullanarak zamanı ölçmek için güvenilir araçlar geliştirdi. Bu olayları günler, haftalar ve yıllar olarak tanımlar ve geçişlerini işaretlemek için saatler ve takvimler kullanırız.
Aynı zamanda sirkadiyen (gündüz/gece) ritimlerimizi düzenleyen ve belirli olayların süresini kaydetmemizi sağlayan dahili bir saatimiz de var gibi görünüyor. Bu dahili saati, yeni bir olayın süresini hafızamızdaki temsillerle karşılaştırmak için kullanırız. Yani bir dakikanın, bir saatin veya bir günün nasıl hissettirdiğine dair bir bilgi bankamız vardır. Ancak ne yazık ki bu dahili saatimiz zamanı her zaman harici cihazlarımız kadar doğru ölçemez.
Bireysel zaman algımız, odaklanma seviyemizden, fiziksel durumumuzdan ve ruh halimizden güçlü bir şekilde etkilenir. Tıpkı “izlenen tencerenin kaynamaması” gibi, bir olaya dikkatle odaklandığımızda zaman normalden daha yavaş geçiyormuş gibi gelir. Canımız sıkıldığında da aynı şeyi hissederiz.
Öte yandan dikkatimiz dağıldığında veya aynı anda birden fazla işle meşgul olduğumuzda zaman çok daha hızlı akıp gider. Bunun nedenlerinden biri de bu sırada genellikle kol saatimizle zamanı kontrol etmememizdir.
Zaman Algısı Duygularımız İle de İlişkilidir
Bir olayın duygusal niteliği de zaman algımızı etkiler. Üzgün veya depresif hissetmek gibi olumsuz duygular, zamanı daha yavaş geçiriyormuşuz gibi hissetmemize yol açar. Ayrıca korku, zaman algımız üzerinde özellikle güçlü bir etki yapar. Korktuğumuzda iç saatimiz yavaşlar ve korku veren olayın daha uzun sürdüğünü algılarız. Buna karşılık, eğlenceli ve mutlu zamanlar göz açıp kapayıncaya kadar geçmiş gibi gelir.
Yaşlanmak da zaman algımızı etkiler. Araştırmalar zamanın yetişkinler için genel olarak hızlı geçtiğini ve yaşla zaman algısı arasında bir bağıntı olduğunu gösteriyor.
Modern Yaşamın Çılgın Temposu Zaman Algımıza Zarar Verir
Rekabetin giderek arttığı bir dünyada insanlar zamanı çok önemli bulur. Saatler hayatın temposunu belirlemeye başladıkça, zamanı da sanki elimizden uçup gidiyormuş gibi hissederiz. Bu durum özellikle saatlerin, günlerin ve hatta haftaların bir anda akıp gittiği büyük şehirlerde daha belirgindir.
İnsanın zaman algısı üç temel boyuta dayanır. Bunlardan biri zamansal ardışıklıktır. Bu, farklı olayların sırasını ve örtüşmesini nasıl algıladığımızı ifade eder. Örneğin bir düğmeye bastığımızda ışığın yanması bize eşzamanlı gibi gelir. Ancak bu olayların gerçekleşme sırasını algılama kapasitemiz vardır ve bu yetenek çevremizdeki dünyayı anlamlandırmamıza yardımcı olur.
Diğer bir boyut ise zamansal süredir. Bu, bir olayın süresini nasıl algıladığımızı ve tahmin ettiğimizi anlatır. Bu yüzden vergi dairesinde geçirilen bir öğleden sonranın sonsuza kadar sürecekmiş gibi gelmesi normaldir. Oysa arkadaşlarla geçirilen aynı süre kısa ve hızlı geçer.
Üçüncü etken ise zaman perspektifidir. Bu, geçmişe, şimdiye ve geleceğe nasıl baktığımızı ifade eder. Çoğu insan, geçmişe takılıp kalma ya da geleceğe odaklanma gibi belirli eğilimler gösterir. Ancak dengeli ve esnek bir zaman perspektifine sahip olmak sağlıklı bir psikoloji için önemlidir.
Bu boyutlar bir araya gelerek insanların zamanı anlamasına yardımcı olur. Ancak zamanı algılama biçimimiz, özelliklerimizden, çevremizde olup bitenlerden ve o süre içinde yaptıklarımızdan derinden etkilenir.
Doğa Deneyimleri İnsanın Zaman Algısını Düzenlemeye Nasıl Yardımcı Olur?
Psikolojik deneylerden elde edilen kanıtlar, doğal çevrenin insanın zaman algısı üzerinde olumlu bir etkisi olabileceğini gösteriyor. Öncelikle bu tür deneyimler insanların zaman algısını genişletir. Başka bir deyişle, doğal ortamlarda zamanı kentsel ortamlara göre daha uzun hissederiz. Ayrıca doğal ortamı deneyimleyen insanlar şimdiye daha fazla odaklanma eğilimi gösterir ve bu da zaman perspektifimize katkıda bulunur.
Doğa deneyimlerinin çeşitli fiziksel ve zihinsel faydalar sunduğunu biliyoruz. Ancak bu bulgu yenidir ve doğanın insanlar için önemine dair benzersiz bir bakış açısı sunar. Doğanın zaman algımıza nasıl katkıda bulunduğunu daha iyi anlamak, şehirleri ve diğer kentsel ortamları daha sağlıklı ve sürdürülebilir biçimlerde tasarlamamıza yardımcı olabilir.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Meck WH. Neuropsychology of timing and time perception. Brain Cogn. 2005 Jun;58(1):1-8. doi: 10.1016/j.bandc.2004.09.004. Epub 2004 Nov 18. Erratum in: Brain Cogn. 2006 Feb;60(1):103-4. PMID: 15878722.
- Gaining time in nature — Nature experiences may hold the key to a healthier relationship with time. Yayınlanma kaynağı. 6 Mart 2024. Kaynak site: Science Daily. Bağlantı: Gaining time in nature — Nature experiences may hold the key to a healthier relationship with time
- Sadeghi S, Wittmann M, De Rosa E, Anderson AK. Wrinkles in subsecond time perception are synchronized to the heart. Psychophysiology. 2023 Mar 2:e14270. doi: 10.1111/psyp.14270. Epub ahead of print. PMID: 36864822.
- Block RA, Gruber RP. Time perception, attention, and memory: a selective review. Acta Psychol (Amst). 2014 Jun;149:129-33. doi: 10.1016/j.actpsy.2013.11.003. Epub 2013 Dec 21. PMID: 24365036.
- Droit-Volet S, Fayolle SL, Gil S. Emotion and time perception: effects of film-induced mood. Front Integr Neurosci. 2011 Aug 9;5:33. doi: 10.3389/fnint.2011.00033. PMID: 21886610; PMCID: PMC3152725.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
