Dünya tarihi boyunca insanlık bir çok salgın hastalık ile yüzleşmek zorunda kaldı. Bu salgınlardan bazıları medeniyetlerin çökmesine, güçlü ulusların dize gelmesine neden oldu. Dünya’da, tarihinin en korkunç 10 salgına yakından bakalım…
1.Çiçek Hastalığı
Çiçek hastalığı, Mısır dönemine dayanan çok eski bir hastalıktır. Avrupa’da, hastalığın sadece 18. yüzyılda 60 milyon insanı öldürdüğü tahmin edilmektedir. 16. yüzyılda Avrupalı yerleşimcilerin Amerika’ya girişi ile neredeyse tüm Amerikalı yerli halkların yok olmasına neden olmuştu. Bu salgının Amerika’yı kasıp kavurmasında İnka ve Aztek medeniyetlerini fetheden İspanyolların önemli bir rol oynadığı söylenir.
Çiçek hastalığı, küresel bir aşı kampanyasının ardından 1980‘de ortadan kalktı. Bilinen son doğal vaka 1977’de Somali ortaya çıktı. 77’den sonra bilinen tek vaka 1978’de İngiltere’nin Birmingham şehrinde bir kişinin ölümüne ve küçük bir salgına neden olan bir laboratuvar kazası neden oldu.
2.Tüberküloz
Tüberkülozun geçmişi insanlık tarihi kadar eskilere dayanmaktadır. Beş bin yıl öncesine ait Mısır mumyaları incelenirken bazı kişilerin tüberkülozdan öldüğü bulunmuştur. Antik Yunan döneminde MÖ.5. yüzyıla ait belgede Hipokrat, bu hastalığın o dönemde çok sayıda ölüme neden olduğunu ve gençlerde daha sık görüldüğünü belirtmiştir.
Avrupa’da 1600’lü yıllarda başlayan ve yaklaşık 200 yıl süren salgında çok sayıda kişinin öldüğü bilinmektedir. Tarihte “Büyük Beyaz Veba” olarak da adlandırılmıştır. Hastalık genellikle akciğerlere saldıran, Mycobacterium tuberculosis adı verilen bir bakteriden kaynaklanmaktadır.
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre bugün tüberküloz dünyadaki en büyük katil olan HIV/AIDS‘ten sonra salgın hastalıklar arasında ikinci sıradadır. Bağışıklık sistemi zayıf olan insanlar (örneğin HIV nedeniyle) tüberküloz hastalığına yakalanma riski çok daha yüksektir.
3.Sıtma
Dişi anofel sivrisinekleri aracılığıyla insanlara bulaşan ateşli bir hastalıktır. Plasmodium falciparum en öldürücü olanıdır. Hipokrat, “Salgın Hastalıklar” adlı eserinde sıtmanın bazı çeşitlerini tanımlamıştır.
Sıtma, gelişmekte olan ülkelerde, özellikle hastalıktan kaynaklanan ölümlerin yaklaşık %90‘ının meydana geldiği Sahra Altı Afrika’da hala önemli bir sorundur. 2018 yılında 228 milyon civarında sıtma olgusu görülmüştür.
4.Justinianos Veba Salgını
MS 541-543‘teki Justinian Veba salgını, tarihin kaydedilen ilk salgınıdır. Çok geniş bir alanda meydana gelmiş ve çok sayıda insanı etkilemiş bir salgındır. Birçok ekonomik, sosyal, dini etkisi olan bu salgın, Bizans İmparatorluğu’nun zayıflamasına neden olduğu için imparatora ithafen “Justinian Vebası (541-542) olarak isimlendirilmiştir.
Kuzey Afrika, Avrupa, Orta ve Güney Asya nüfusunun %50-60’ının bu pandemide kaybedildiği sanılmaktadır. Vebaya; sıçanlar, fareler ve sincaplar gibi küçük kemirgenleri enfekte eden Yersinia Pestis adı verilen bir bakterinin neden olduğu artık bilinimektedir.
5.Kolera
Kolera, kontamine gıda veya sudan alınan akut bir enfeksiyondur. Bilinen ilk kolera pandemisi, 1817’de ortaya çıkmış olup, 19. yüzyılın en öldürücü hastalığı olmuştur. 2004-2014 yılları arasında toplam 2.260.389 vaka görülmüş, 45.543 ölüme neden olmuştur.
Hastalığın semptomları; şiddetli kramplar, kusma ve ishaldir. Salgın, Avrupa ve ABD’de 19. yüzyılın sonlarına doğru azalmaya başladı. Ancak daha fakir ülkelere saldırmaya devam etti. Dünya Sağlık Örgütü, yılda hala 3-5 milyon kolera vakası olduğunu tahmin ediyor.
6.Veba (Kara Ölüm)
Hastalığın “kara ölüm” olarak adlandırılmasının nedeni, siyah renkli şişliklerin (apse ve LAP) hastalığın karakteristiği olmasıdır. Kara Ölüm 1300′lerin ortalarında Orta Asya’dan geldi. Sonrasında da Avrupa, Asya ve Afrika’nın bazı bölgelerine ticaret yollarıyla yayıldı. Avrupa nüfusunun yaklaşık %30‘unu ve Çin’deki insanların yarısını öldürdü. Hastalık, ölümün yanı sıra korku, panik ve kargaşa getirdi. “Kara ölüm”, ortaçağ toplumunda yaşamı her yönden değiştirmiş, feodalizmi altüst etmiştir
7.İspanyol Gribi
20. yüzyılda birkaç on yıl ara ile grip salgınları meydana gelmiş, bunların en şiddetlisi 1918-1919’da milyonlarca ölüme neden olduğu tahmin edilen H1N1 virüsünün neden olduğu “İspanyol Gribi” olmuştur
1918 ve 1919 arasında dünya çapında 50 ila 100 milyon kişi “İspanyol grip” hastalığından öldü. ( I. Dünya Savaşı’nda 16 milyon insan ölmüştü). İspanyol gribi adı, savaşa katılmayan ülke olarak sansür uygulanmayan İspanya gazeteleri tarafından söz edilmiş olmasından kaynaklanır. Detaylar için: İspanyol Gribi: Dünya Savaşına Son Veren Salgın
8.Çocuk Felci (Polyo)
Çocuk felci veya tam adı ile felçli poliomyelit; sinir sistemini etkileyen, felç ve ölüme yol açan viral bir hastalıktır. Hastalık 1940‘larda ve 1950‘lerde Avrupa, Kuzey Amerika, Avustralya ve Yeni Zelanda’da pandemik oranlara ulaştı. Salgınlar panik yarattı ve ABD’deki şehirler arasında seyahat yasaklarına yol açtı. Hastalığın 1952‘de nüksettiğinde 3145 Amerikalı çocuk, çocuk felcinden öldü ve 21269 çocuk felçli kaldı.
Antik çağın kayıtları çocuk felci ile benzer sakat bırakan hastalıklardan bahsetmektedir. Ancak Avrupa ve ABD’deki ilk salgınlar 19. yüzyıla kadar bildirilmemiştir. Günümüzde çocuk felcine karşı aşılar mevcuttur. Bunun sonucunda virüsün önümüzdeki 10 yıl içinde tüm dünyada yok olacağı öngörülmektedir.
9.AIDS-HIV
“Edinilmiş immün yetmezlik sendromuna” (Acquired Immunodeficiency Syndrome, AIDS) neden olan HIV, ilk kez 1981‘de bildirildiğinden beri dünyanın en ciddi sağlık sorunlarından biri haline geldi. HIV’in tam olarak ne zaman ve nereden kaynaklandığını belirlemek zordur. Ancak 1920‘de hastalığın şempanzelerden insanlara yayıldığı tahmin edilmektedir.
İlk vakanın çıkış yerinin Kongo Demokratik Cumhuriyeti olduğu sanılmaktadır. O zamandan beri, dünyanın tüm bölgelerinde yaklaşık 75 milyon insana HIV bulaştı. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre Sahra altı Afrika, HIV ile yaşayan her 20 yetişkinden yaklaşık 1’inden ciddi şekilde etkilenmeye devam ediyor.
10.Asya Gribi
Asya Gribi, 1956‘da Çin’de ortaya çıkan ve 1958‘e kadar süren H2N2 alt tipinin A tipi salgınıydı. Asya gribi, iki yıl içerisinde Çin’in Guizhou eyaletinden Singapur, Hong Kong ve Birleşik Devletler’e yayıldı. Devletlerin Asya gribinin ölüm oranına ilişkin tahminleri değişmekle birlikte Dünya Sağlık Örgütü’ne göre grip yaklaşık 2 milyon ölüme neden oldu. Sadece ABD’den 69800 ölüm vakası bildirildi.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- History’s deadliest epidemics; yayınlanma tarihi: 23 Temmuz 2015; Bağlantı: https://www.cnbc.com/
- The 10 deadliest epidemics throughout history. yayınlanma tarihi: 23 Eylül 2018; Bağlantı: https://www.health24.com
- The 10 Worst Epidemics In History; Bağlantı: https://www.worldatlas.com/
Matematiksel
