Günümüzde satın aldığımız hemen her şeyin üzerinde karşımıza çıkan barkodlar ve kare kodların, bir süredir satın alma işlemlerimizi oldukça hızlandırdığı kesin. Yaklaşık 40 yıl önce demiryolu vagonlarını etiketlemek için tasarlanan bu çizgiler günümüzde tüketici ürünlerinde evrensel olarak kullanılmakta. Peki ama nasıl çalışırlar? Bu çizgilerin anlamı nedir? Ayrıca bu çizgileri kimin aklına gelmişti?
Merak ediyorsanız anlatmaya çalışalım. Bu arada aşağıdaki görselde de not olarak düşüldüğü gibi ilk barkod bir sakızın üzerinde 1974 yılında kullanıldı. Bu sakızı alan kişi aslında tarihe geçtiğinin farkında bile değildi.
Barkod Nedir? Nasıl Çalışır?
En basit tanımı ile bir barkod verileri bilgisayara girmenin en hızlı yoludur. Barkod kullanmanın avantajları açıktır. Basit bir tarama ile bir makine bir ürünle ilgili tüm bilgileri algılayabilir. Ancak, bilgisayarların okuyabildiği ve anlayabileceği tek şey 0 ve 1 sayılarıdır. Bu nedenle barkodlar bu ikili kombinasyona uygun biçimde hazırlanır. Barkod çubuklarının her biri belli bir sayıya karşılık gelir. Siyah çizgiler “1”, boşluklar “0” sayılarını temsil eder. Barkod okuyucuları bu kodu okurken lazerden faydalanır. Barkodlarda gördüğümüz siyah çubuklar lazer ışığını hiç yansıtmaz. Bu 1 anlamına gelir. Beyaz çubuk ise çok iyi yansıtır ve bu nedenle 0 sayılır.
Bugün, satın aldığımız yerli bir ürünün üzerinde göreceğiniz barkod, çok büyük olasılıkla, EAN 13 olacaktır. 13 haneli barkod numarası o ürünün hangi ülkede, hangi firma tarafından üretildiğini; ürünün kodunu ve ürünün kontrol kodunu belirtir. Ayrıca bir barkodun başında, ortasında ve sonunda iki dikey çizgiden oluşan karakteristik bir desen vardır. Bu sayede otomatik bir barkod okuyucu, okumaya başlayacağı ve bitireceği yerleri ve kodu hangi yönde okuyacağını kendisi belirler.
- Ön ek olarak bilinen ilk üç hane ürünün üretildiği ülkeyi temsil eder. 978 ve 979 özel kodlardır. Bu sayılar kitapları tanımlar.
- İlk üç basamaktan sonra gelen 4 haneli rakam ürünü üreten firmanın kodudur.
- Üretici kodundan sonra gelen 5 basamaklı rakam ürünün kodunu ifade eder.
- Son rakam ise kontrol kodudur. Bu rakam bilgilerin doğruluğunu kontrol etmek için kullanılmaktadır.
Bir Barkodun Kontrol Basamağı Nasıl Hesaplanır?
- Önce çift numaralı konumlardaki (2., 4., 6., 8., 10. ve 12.) rakamlar toplanır. Sonrasında çıkan sonuç 3 ile çarpılır.
- Ardından tek numaralı konumlardaki (1., 3., 5., 7., 9. ve 11.) rakamlar bu sayıya eklenmelidir.
- Çıkan sonuç 10’a bölünür ve kalan bulunur. Daha sonrasında bu kalan 10 sayısından çıkarılır ve bu sayede kontrol basamağı elde edilir.
Şimdi bir deneme yapalım. Barkodumuz 9 300650 658516 olsun. İlk olarak, 9 30, daha önce belirtildiği gibi yapıldığı ülkeye temsil eder. Bu ürün Avustralya’da yapılmıştır. 0650 65851 bu ürün hakkında bize bilgi verir. Son olarak, 6 kontrol basamağıdır.
Yukarıdaki adımları uygulayarak çalışıp çalışmadığını kontrol edelim. Çift numaralı konumdaki sayıların toplamını ve 3 ile çarpımını yapalım. (3 + 0 + 5 + 6 + 8 + 1) × 3 = 69. Şimdi bu sonuca son basamak hariç diğer sayıları ekleyelim. 69 + (9 + 0 + 6 + 0 + 5 + 5) = 94. Çıkan sonucumuzu 10’a bölelim. Bu durumda kalanımız 4 olacaktır. Son olarak 10 – 4 = 6 işlemi bize kontrol basamağımızı verecektir.
Barkod Çizgileri Neden Farklı Kalınlıktadır?
Barkod çizgileri ince ve kalın biçimdedir. En ince çizgi ve en dar boşluk bir birimdir. Diğer boşluklar ve çizgiler kapladıkları alana göre iki birim, üç birim, dört birim olur. Diğer bir deyişle daha kalın bir çubuk, iki veya daha fazla çubuğun birleşiminden başka bir şey değildir. Aynı durum daha geniş beyaz alanlar için de geçerlidir.
Herhangi bir barkod bir birim genişliğinde siyah çizgi ve bir birim genişliğinde beyaz boşluk, tekrar bir birim genişliğinde siyah çizgi (yani çizgi-boşluk-çizgi) ile başlar. Başlama kodundan sonra, diğerlerini şöyle çözebiliriz.
Barkod Fikri İlk Kimin Aklına Geldi?
1948’de Philadelphia’daki Drexel Enstitüsü’nde yüksek lisans öğrencisi olan Joseph Woodland, bir alışveriş esnasında sıkıcı ödeme sürecini hızlandırmanın bir yolu olup olmadığını düşünmeye başlamıştı. Bir süre bu konu hakkında kafa yorduktan sonra, aklına Mors alfabesinin bir mesajı iletmek için noktalar ve kısa çizgiler kullanması gibi, onun da bilgiyi kodlamak için ince çizgiler ve kalın çizgiler kullanabileceği geldi.
Fikir uygulanabilirdi, ancak zamanın teknolojisiyle oldukça pahalıydı. Ancak bilgisayarlar geliştikçe ve daha gerçekçi hale geldi. Çizgili tarama sistemi bağımsız olarak yeniden keşfedildi ve yıllar içinde birkaç kez geliştirildi. Başta da dediğimiz gibi ilk barkodlar 1950’lerde, bir mühendis olan David Collins’in önerisi ile, tren vagonlarında kullanıldı. Bu kalın ve ince çizgiler yol kenarındaki tarayıcılar tarafından kolayca okunacak ve treni tanımlamak mümkün olacaktı.
1970’lerin başında, bir IBM mühendisi olan George Laurer, barkod tasarımında bazı iyileştirmeler yaptı ve sonucunda bir bilgisayarın barkodu okumasını mümkün kılan sistemi geliştirdi. Sonucunda da Haziran 1974’te, Sharon Buchanan adlı bir kasiyer bir paket sakızı bir lazer tarayıcıda taradı. Bu barkodun hayatımıza girdiği andı.
QR Kod Nedir?
QR Code, Japonya’da faaliyet gösteren ve Toyota’nın bir yan kuruluşu olan Denso Wave firması tarafından geliştirilen 2 boyutlu bir barkod sistemidir. Adını İngilizcede Çabuk Tepki anlamına gelen Quick Response kelimelerinin baş harflerinden alır. İçeriği bir metin, web sitesi adresi, video link dahil herhangi bir veri olabilir. QR kodları, bir barkodun dikey çizgilerinden çok daha fazla bilgi depolamak için 2 boyutlu bir siyah veya beyaz piksel dizisi kullanır. Sol alt, sol üst ve sağ üst köşelerdeki kareler, konum belirleyici desenlerdir.
Diğer her siyah veya beyaz piksel, bilgileri ikili biçimde depolar. Ayrıca bu kodlar tek bir kontrol basamağı yerine, okuma hatalarını tespit etmek için üç ayrı gömülü matematiksel hile içerir.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Barcodes and barcode scanners; yayınlanma tarihi: 19 Mart 2021; Bağlantı: https://www.explainthatstuff.com/
- That’s Maths: How barcodes and QR codes work; yayınlanma tarihi: 15 Ocak 2015; Bağlantı: https://www.irishtimes.com/
- How do barcodes work?; yayınlanma tarihi: 27 Eylül 2017; Bağlantı: https://medium.com/
Matematiksel
