Bir toplantıda iki grup insanla tanıştığınızı hayal edin. Bu kişilerin geçmişleri veya yaşları hakkında hiçbir şey bilmiyorsunuz, yalnızca isimlerini öğreniyorsunuz. İlk gruptakilerin isimleri Hasan, Osman ve Ayşe olsun. İkinci grup ise Alya, Bartu ve Cansu isimlerinden oluşsun. Sizce hangi grup daha yaşlıdır?
İlk grubu tahmin ettiyseniz, muhtemelen haklısınız. Bu isimler bir dönemin popüler bebek isimleri arasında yer almasına rağmen günümüzde popülerliğini yitirmiştir. Popülerlik eğilimleri zaman içinde döngüsel bir yapıdadır. İsimlerden kıyafetlere, müzikten diğer akımlara kadar bugün moda olan şeyin on yıl sonra modası geçmiş olacaktır.
Yüzyıllardır geleneksel ve kolektivist bir toplum olan Japonya bile adlandırma geleneklerinden uzaklaşmıştır. 2004 ile 2018 yılları arasında 8.000 bebek ismini inceleyen 2021 tarihli bir araştırmaya göre Japonya’da bile benzersiz isimlerin oranı artmaktadır.
Popüler Bebek İsimleri Neden Zaman İçinde Değişiyor?
Ebeveynlerin çocuklarına isim verme biçimleri, gelişen ve değişen kültürlerimizin bir ürünüdür. Bir zamanlar bebek isimleri daha geleneksel şekilde seçilirken günümüzde durum oldukça farklıdır.
Araştırmalar, benzersiz bebek isimlerinin artan popülaritesini kolektivist toplum yapısından bireyci topluma geçişin bir yansıması olarak görmektedir. Görünüşe göre küresel ölçekte ebeveynler, çocukların uyum sağlamasından çok öne çıkmasına yardımcı olacak isimlere giderek daha fazla değer vermektedir.
Yakın zamanda yapılan bir araştırma ise popülerlik eğilimlerinin zaman içinde neden değiştiğini anlamak için oyun teorisi ve matematikten yararlandı. Çalışma, birbirini dışlamayan iki psikolojik olguya odaklandı: akranlarla uyum sağlama arzusu ve benzersiz olma isteği.
Uyum Sağlama Arzumuz İle Benzersiz Olma Arzumuz Zıt İki Kutup Gibidir
Eğer yalnızca uyum sağlama isteğimiz olsaydı, popüler olan şeylerin — bebek isimleri, belli bir kot kesimi ya da belirli bir müzik tarzı — on yıllar boyunca sürekli popüler kalmasını beklerdik. Öte yandan, yalnızca benzersiz olma isteğimiz olsaydı, neredeyse hiçbir konuda ortak bir anlayışın bulunmadığı bir sosyal dünya ortaya çıkardı. Herkes kendini kalabalıktan ayırmaya çalışırdı.
Gerçek dünyada ise insanlar bu iki eğilim arasında en uygun dengeyi kurmaya çalışır. Başka bir deyişle, çoğu kişi sosyal bir oyun oynar. Amaç, kimliğimizi “havalı” ama fazla da sıradışı olmayacak şekilde yansıtacak noktayı bulmaktır.
Bu oyunu matematiksel olarak modellemeye çalıştığınızda ilginç bir şey olur. Zamanla bu iki zıt eğilim dengelenir ve sosyal gruplar nispeten durağan bir noktaya oturur. Böylece yeni modaların ortaya çıkması olası olmaz.
Oysa sosyal dünyamız böyle işlemez. Mesela bol paça pantolonlardan geniş kesimlere, oradan dar kesim kotlara geçiş bu duruma açık bir örnektir. Peki, eksik olan faktör nedir? Araştırmanın yazarları bu sorunun cevabını bulmak istedi. Geliştirdikleri modelde benzersizlik ve uyum sağlama güdüleri, farklı türde sosyal ağlar çerçevesinde ele alındı.
Karmaşık Sosyal Ağlar Farklılaşmayı Zorlaştırır
Araştırmacılar, çok basit sosyal ağlarda — yalnızca birkaç komşunun birbirini düzenli olarak gözlemlediği ve hem benzer hem de biraz farklı olmaya çalıştığı ortamlarda — denge eğiliminin ortaya çıktığını buldu. Örneğin, A kişisi, B ve C’ye bakarak kararlar alabilir ve kimliğini onlarınkine benzer ama aynı zamanda belirli bir ölçüde farklı kılabilir. Diğerleri de aynı şeyi yaparsa yeni trendler ortaya çıkmaz.
Ancak sosyal ağlar daha karmaşık ve gerçekçi toplulukları temsil edecek şekilde genişletildiğinde, modellerin büyük çoğunluğu denge oluşmadığını gösterdi. Böyle bir ortamda modada rastlantısal ve sürekli bir değişim beklenir.
Çünkü geniş topluluklarda kimse tüm komşularını aynı anda gözlemleyemez ve herkes “optimal farklılık” oyununu eksik bilgiyle oynar. Karmaşık sosyal ağlar rastlantıya alan açar ve bu da yeni modaların ortaya çıkmasına neden olur.
Sonuç Olarak;
Sonuçta, bu çalışmanın da ortaya koyduğu gibi, hem benzersiz hem de uyumlu olmak aynı anda mümkün değildir. Bu nedenle günümüzün popüler bebek isimleri de zamanla popülaritesini yitirecek ve büyük olasılıkla ebeveynleri yeni bir zorlukla karşı karşıya bırakacaktır.
Yine de popülerlik eğilimlerinin zaman içinde döngüsel olduğunu unutmamak gerekir. Belki de en doğrusu, geleneksel isimlerden şaşmamak ve bir çocuğun kimliğini yalnızca ismiyle özdeşleştirmemektir.
Bu yazımızı okuduktan sonra İnsanlar Neden Geçmişte Daha Yaşlı Görünüyordu? başlıklı yazımıza da göz atmanızı öneririz. Ayrıca ne kadar farklı olmaya çalışırsak çalışalım sonucunda dönüp dolaşıp birbirimize benzeyeceğimizi hatırlatan Hipster Etkisi Sonucunda Aykırı Ve Farklı Olmak Mümkün Değildir! başlıklı yazımızı da okumanızı öneririz.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Golman, R., Bugbee, E. H., Jain, A., & Saraf, S. (2022). Hipsters and the cool: A game theoretic analysis of identity expression, trends, and fads. Psychological Review, 129(1), 4–17. https://doi.org/10.1037/rev0000341
- From Ethel to Emma: Why are popular baby names and other fads always changing? Yayınlanma tarihi: 11 Ocak 2022; Bağlantı: https://bigthink.com/neuropsych/
- Why uncommon baby names are surging. Yayınlanma tarihi: 7 Mart 2022; bağlantı: https://www.bbc.com/
- Yuji Ogihara, Direct evidence of the increase in unique names in Japan. The rise of individualism, Current Research in. Behavioral Sciences, Volume 2, 2021, 100056, ISSN 2666-5182, https://doi.org/10.1016/j.crbeha.2021.100056.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
