Bulunduğu zamandan bu yana, bilim insanları ve tarihçiler, Nimrud merceğin ne amaçla üretildiğini ve kullanıldığını tartışıyorlar.
1850 yılında arkeolog Austen Henry Layard, antik Asur başkenti Kalkhu’da, bugünkü adıyla Nimrud’da kazı yaparken dikkat çekici bir keşif yaptı. Kuzeybatı Sarayı’nın taht odasının kalıntıları arasında, toprağın altına gömülmüş bir kaya kristali buldu. Yaklaşık MÖ 750–710 yıllarına ait olan bu parlak ve özenle cilalanmış kristale “Nimrud merceği” adını verdi.
Layard, kristali eline alır almaz bir mercek olduğunu fark etti. Yine de Asurluların merceğin optik özelliklerini, yani nesneleri büyütme gücünü bildiğini düşünmedi. Ona göre bu kristal, muhtemelen ateş yakmak için kullanılan bir araçtı. Ancak aynı kazı alanında karşılaştığı bazı yazıtların olağanüstü derecede küçük olması, Layard’ı merceğin başka bir amaçla da kullanılmış olabileceği düşüncesine yöneltti.
Bugüne kadar Asurluların gözlük kullandığını gösteren bir bulgu ortaya çıkmadı. Fakat yıllar boyunca pek çok optik uzmanı, bu kristalin özellikle bir mercek olarak üretildiği sonucuna vardı. Üstelik boyutları, bir göz çukuruna tam olarak uyacak şekilde. Bu yüzden bazı araştırmacılar, Nimrud merceğini bir kâtibin ya da zanaatkârın kullandığı tek gözlü bir büyüteç, yani ilkel bir monokl olarak değerlendiriyor.
Nimrud Merceğinin Bir Teleskop Olması Mümkün mü?
Bazı araştırmacılar, merceğin sadece dekoratif bir obje olduğunu öne sürer. Onlara göre bu kristal, mobilya ya da başka süs eşyalarının üzerine kakma olarak yerleştirilmiş olmalıdır. İngiltere’deki Britanya Müzesi de bu görüşe yakındır.
Müze kayıtlarında, “Bu kaya kristali özenle cilalanmıştır ve optik özellikleri vardır, ancak bu özelliklerin büyük olasılıkla tesadüfi olduğu düşünülmektedir” denir. Kurum, Asurluların mercekleri ne büyütme ne de ateş yakma amacıyla kullandığına dair bir kanıt olmadığını belirtir.
Bununla birlikte, en dikkat çekici görüşü İtalyan Asurolog Giovanni Pettinato ortaya attı. Pettinato’ya göre Nimrud merceği, antik Asurluların geliştirdiği bir teleskobun parçasıydı. Bu hipotez, Asurluların gökbilim konusundaki ileri bilgisini açıklayabilirdi.
Ona göre Asurluların Satürn gezegenini “yılanlarla çevrili bir tanrı” olarak tasvir etmesi tesadüf değildir. Ancak merceğin kalitesi, bu iddiayı teknik açıdan zayıflatır. Yüzeyinin düzgün olmaması ve odaklama kusurları, onun bir teleskopta etkili biçimde kullanılmasını güçleştirir. Üstelik Asur astronomi metinlerinde teleskoptan söz eden hiçbir kayıt bulunmamıştır.
Merceğin ateş yakmak için kullanıldığı görüşü de tarihsel dayanaklar içerir. Aristophanes, MÖ 5. yüzyılda yazdığı Bulutlar adlı oyununda “ateş yakmak için kullanılan güzel, saydam taş”tan söz eder. Roma döneminde yaşayan doğa tarihçisi Plinius da su dolu cam kürelerin güneş ışığını odaklayarak kumaşları tutuşturabileceğini anlatır. Yine de Nimrud merceğinin bu amaçla yapıldığına dair doğrudan bir kanıt yoktur.
Sonuç Olarak
Nimrud merceği, bugün Londra’daki Britanya Müzesi’nde sergileniyor. Ziyaretçiler, üç bin yıllık bu kaya kristaline bakarken onun işlevine dair tartışmaların hâlâ sürdüğünü öğrenir.
Nimrud merceği ister bir süs eşyası, ister büyüteç, ister ateş yakıcı araç, isterse bir teleskobun parçası olsun, kesin olan bir şey vardır: Bu nesne, tesadüfen oluşmuş sıradan bir parça değildir. Gerçek işlevini hiçbir zaman tam olarak bilemeyebiliriz, ama o, insanlık tarihinin en eski optik gizemlerinden biri olmayı sürdürüyor.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Is the Assyrian Nimrud Lens the Oldest Telescope in the World?. Yayınlanma tarihi: 2 Ağustos 2022; Bağlantı: https://www.ancient-origins.net/
- Gerhard C. On the History, Presence, and Future of Optics Manufacturing. Micromachines (Basel). 2021 Jun 9;12(6):675. doi: 10.3390/mi12060675. PMID: 34207746; PMCID: PMC8226999.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
