Bir çok bilim insanının hayallerini süsleyen Nobel Ödülü, İsveçli kimyager, mucit ve sanayici Alfred Nobel’in bizlere mirasıdır. İlk Nobel Ödülleri, Nobel’in ölümünün beşinci yıldönümü olan 10 Aralık 1901’de, Nobel tarafından belirtilen alanlardaki başarılar için dağıtıldı. Bunlar fizik, kimya, tıp, edebiyat ve barış idi. Altıncı kategori olarak ekonomi için bir ödül ise 1969’da İsveç Bankası tarafından eklendi. Gördüğünüz gibi Nobel ödülleri için belirlenen kategoriler arasında matematik bulunmamaktadır.
Aslında matematiğin neden dahil olmadığı ise çok sayıda spekülasyona neden olmuştur. İddiaların hemen hepsi İsveçli matematikçi Mittag-Leffler ve Alfred Nobel arasında gider gelir. Bir iddiada Nobel Mittag-Leffler’in karısıyla ilişkisi olduğunu fark eder ve bu nedenle matematikçilerden nefret eder.
Ancak bu hikayede bir sorun vardır. Çünkü Alfred Nobel hiç evlenmemiştir. Hikayenin bazılarında ise bu eşin yerini bir nişanlı ya da sevgili alır. Nobel’in Sophie Hess isimli bir sevgilisi olduğu bilinmektedir. Ancak hayat hikayesinde aldatılma ve aşk acısının herhangi bir kanıtı yoktur.
Efsanenin başka bir versiyonu, Nobel’in başka bir nedenden dolayı düşmanlık beslediğini ileri sürer. Bu düşmanlık nedeniyle de bir matematik ödülü vermekten kaçındığını ileri sürer. Ancak bu kuram da belirsizlikler vardır. Nobel’in Mittag-Leffler’e karşı küskünlüğüne neden olduğuna dair makul bir neden ortaya koymak, hatta Nobel’in matematikçiyle herhangi bir ilişkisi olduğunu göstermek bile zordur. .
“Neden Matematik Nobel Ödülü yok?” sorusunun cevabı muhtemel çok daha basit.
Aslında cevap çok daha basit. Alfred Nobel, kendisini ilgilendiren çalışma alanları için ödüller verdi ve matematik bunların arasında değildi. Aslında, Nobel çalışmalarını daha çok fizik ve kimya üzerine yoğunlaştırmıştı. Bir edebiyat aşığıydı. Aynı zamanda barış yanlısı çalışmaları desteklemek isteyen bir idealistti. Matematik, onun açısından insanlığa doğrudan pratik faydalar sağlayamayacak kadar teorik bir alandı.
Buna karşın birçok matematikçi ve matematiksel fizikçi diğer alanlardaki çalışmalarıyla Nobel ödülü kazanmıştır. Buna bir örnek Herbert A. Hauptman’dır. Ayrıca, matematik yeteneğini kullanarak 40 yıllık bir kimya problemini çözdüğü için 1985 yılında Nobel Kimya Nobel Ödülü’nü kazanan ilk matematikçi olmuştur.
Alfred Bernhard Nobel Neden Böyle Bir Ödül Verilmesini İstemişti?
Alfred Nobel günümüzde sadece dinamiti bulması ile hatırlanmaktadır. Ancak aslında kendisi bir dahi idi. İsveççe, Rusça, Almanca, İngilizce ve Fransızca’yı mükemmel bilirdi. Öldüğü zaman 355 patentin sahibiydi ve yirmi ülkede 90 fabrika kurmuştu. Dinamitin ana malzemesi olan nitrogliserin 1847 yılında İtalyan kimyacı Ascanio Sobrero tarafından bulundu. Bundan üç yıl sonra on yedi yaşında İsveçli bir genç, Alfred Nobel, Sobrero ile tanıştı ve nitrogliserinin varlığından haberdar oldu.
Alfred Nobel yıllarca yılmadan usanmadan bu tehlikeli kimyasalı kontrol altına alacak yöntemler aradı. Sonunda nitrogliserini bazı emici maddelerle karıştırıp saklanması ve taşınması kolay bir forma sokmayı başardı. Dinamit adını verdiği bu buluşuna patent aldığında otuz dört yaşındaydı.
Nobel, bulacağı maddenin insanları öldürmek için değil, ekonomik kalkınma için kullanılması gerektiğini düşünmekteydi. En büyük arzusu savaşın son bulacağı günü görmekti. 1896 yılında ölümüne dek, milletler arası barışın sağlanması için parasını ve zamanını harcadı. Nobel’in vasiyetinin orijinalini ve İngilizce tercümesini şu sayfada bulabilirsiniz: http://www.nobelprize.org/.
Matematik Ödülleri
Nobel ödülü olmasa da, matematik ile ilgili yapılan çalışmalara verilen aynı derecede prestijli ödüller mevcuttur. En bilinenlerini kısaca hatırlatalım.
Fields Madalyası: Adını Kanadalı matematikçi John Charles Fields’den alır. Böyle bir ödül verilmesinin fikir babası olan Charles Fields’in 1932 yılındaki ölümünün ardından ilk olarak 1936 yılında verilmiştir. Her dört yılda bir Uluslararası Matematik Birliği ödül için dünyanın önde gelen matematikçileri arasından dört kadarını seçer. Bu matematikçiler 40 yaşın altında olmalıdır. Ödül bir altın madalyadan 13.500 dolar civarında bir paradan oluşur. Bu ödül prestij açısından Nobel ödülü ile eşdeğer olarak kabul edilmektedir.
Abel Ödülü: 2001 yılında Norveç hükümeti Niels henrik Abel’in doğumunun 200. yılını yeni bir ödülle andı. Her yıl bir ya da daha fazla matematikçi Norveç Kralı tarafından verilen, 1 milyon dolar civarındaki bu ödülü paylaşırlar. Bu miktar Nobel ödülünü kazananların aldığına yakın bir para ödülüne denk gelmektedir.
Shaw Ödülü: Hong Kong’da 2002 yılında kurulan Shaw Ödülü Vakfı tarafından 2004 yılı itibaren her yıl verilen bir ödüldür. Ödül adını Hong Kong medya sektöründe bir öncü olan Sir Run Shaw’dan alan bu ödül toplamı 1 milyon dolardır. Ödül astronomi, yaşam bilimleri ve tıp ve matematik alanında dağıtılmaktadır.
Wolf Ödülü, Wolf Vakfı tarafından, 1978’den bu yana her yıl, insanlığın yararına yönelik başarılara ulaşmış sanatçı ve bilim insanlarına verilen ödüldür. Beş bilim dalını kapsar: tarım, kimya, tıp, fizik ve matematik. Ödül bir diploma ve 100.000 dolardan oluşur.
Kaynaklar ve İleri okumalar:
- Why is there no Nobel in mathematics?; https://cs.uwaterloo.ca
- No Nobel Prize for Math; yayınlanma tarihi: 4 Ekim 2013; Bağlantı: https://www.snopes.com/
Matematiksel
