Bir çok bilim insanının hayallerini süsleyen Nobel Ödülü, İsveçli kimyager, mucit ve sanayici Alfred Nobel’in bizlere mirasıdır. Ancak her Nobel sezonunda bir soru akla gelir: Nobel Matematik Ödülü neden yok?
İlk Nobel Ödülleri, Nobel’in ölümünün beşinci yıldönümü olan 10 Aralık 1901’de, Nobel tarafından belirtilen alanlardaki başarılar için dağıtıldı. Bunlar fizik, kimya, tıp, edebiyat ve barış idi. Altıncı kategori olarak ekonomi için bir ödül ise 1969’da İsveç Bankası tarafından eklendi. Gördüğünüz gibi Nobel ödülleri için belirlenen kategoriler arasında matematik bulunmamaktadır.
Nobel Ödülleri Arasında Matematiğin Olmamasının Sebebi Nedir?
Aslında matematiğin neden dahil olmadığı ise çok sayıda spekülasyona neden olmuştur. İddiaların hemen hepsi İsveçli matematikçi Mittag-Leffler ve Alfred Nobel arasında gider gelir. Bir iddiada Nobel Mittag-Leffler’in karısıyla ilişkisi olduğunu fark eder ve bu nedenle matematikçilerden nefret eder.
Ancak bu hikayede bir sorun vardır. Çünkü Alfred Nobel hiç evlenmemiştir. Hikayenin bazılarında ise bu eşin yerini bir nişanlı ya da sevgili alır. Nobel’in Sophie Hess isimli bir sevgilisi olduğu bilinmektedir. Ancak hayat hikayesinde aldatılma ve aşk acısının herhangi bir kanıtı yoktur.
Efsanenin başka bir versiyonu, Nobel’in başka bir nedenden dolayı matematikçilere düşmanlık beslediğini ileri sürer. Ancak bu fikri de destekleyen bir kanıt elimizde yoktur. Tarihçilerin “Neden Matematik Nobel Ödülü yok?” sorusuna verdikleri cevap da aslında çok daha basittir.
Alfred Nobel çalışmalarını daha çok fizik ve kimya üzerine yoğunlaştırmıştı. Kendisini dinamitin mucidi diye tanısak da bu bilgi de hatalıdır. Dinamitin ana malzemesi olan nitrogliserin 1847 yılında İtalyan kimyacı Ascanio Sobrero tarafından bulundu. Alfred Nobel yıllarca bu tehlikeli kimyasalı kontrol altına alacak yöntemler aradı. Sonunda nitrogliserini bazı emici maddelerle karıştırıp saklanması için bir forma sokmayı başardı.
Nobel aynı zamanda bir edebiyat aşığıydı. Barış yanlısı çalışmaları desteklemek isteyen de bir idealistti. 1896 yılında ölümüne dek, milletler arası barışın sağlanması için parasını ve zamanını harcadı. Matematik, onun için teorik bir alandı. Sonucunda Alfred Nobel, kendisini ilgilendiren çalışma alanları için ödüller verdi ve matematik bunların arasında değildi.
Buna karşın birçok matematikçi ve matematiksel fizikçi diğer alanlardaki çalışmalarıyla Nobel ödülü kazanmıştır. Buna bir örnek Herbert A. Hauptman’dır. Ayrıca, matematik yeteneğini kullanarak 40 yıllık bir kimya problemini çözdüğü için 1985 yılında Nobel Kimya Nobel Ödülü’nü kazanan ilk matematikçi olmuştur.
Nobel Ödülleri Neden Bu Kadar Önemli?
Hiç kimse Nobel Ödüllerinin neden diğer ödüllerden çok daha önemli olduğu konusunda hemfikir değildir. Belki de bunun nedeni, bir asırdan fazla süredir ortalıkta olmaları ve ödülün (yaklaşık 1 milyon dolar) çok büyük olmasıdır.
Peki kararları kim veriyor? İsveç Kraliyet Akademisi, Nobel Fizik, Kimya, Edebiyat ve Ekonomi komitelerine kendi üyelerini atar. İsveç tıp üniversitesi Karolinska Institutet, Fizyoloji ve Tıp ödülü için de aynısını yapıyor. Üyelik üç yıl sürer. Komiteler her yıl potansiyel kazananları aday göstermeleri için nitelikli kişileri gizlice davet eder. Nobel Barış ödülünü belirlemek için Oslo, Norveç’teki Nobel Barış Ödülü Komitesi sorumludur. Bu komite, barışa katkıda bulunan kişileri veya organizasyonları seçer.
Nobel Ekonomi Bilimi ödülü, diğer Nobel ödülleriyle aynı prestije sahip olsa da, Alfred Nobel’ın vasiyeti dışında verilen bir ödüldür. Bu ödülü belirlemek için Stockholm’deki İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi’ne bağlı bir komite görev yapar.
Matematik Ödülleri Nelerdir?
Nobel ödülü olmasa da, matematik ile ilgili yapılan çalışmalara verilen aynı derecede prestijli ödüller mevcuttur. En bilinenlerini kısaca hatırlatalım.
- Fields Madalyası: Adını Kanadalı matematikçi John Charles Fields’den alan Fields Madalyası, matematikteki en prestijli ödüllerden biridir ve genellikle matematiğin Nobel Ödülü olarak kabul edilir. Her dört yılda bir, matematik alanında 40 yaşın altındaki matematikçilere verilir. Ödül bir altın madalyadan ve 13.500 dolar civarında bir paradan oluşur.
- Abel Ödülü: Abel Ödülü, 2001 yılında Norveç hükümeti tarafından kurulmuştur. Ödül, her yıl, matematiğe büyük ve temel katkılarda bulunan bir matematikçiye veya matematikçilere verilmektedir. Ödül adını 19. yüzyılın başlarında yaşamış ve matematikte önemli katkılarda bulunmuş Niels Henrik Abel’den alır.
- Shaw Ödülü: Hong Kong’da 2002 yılında kurulan Shaw Ödülü Vakfı tarafından 2004 yılı itibaren her yıl verilen bir ödüldür. Ödül adını Hong Kong medya sektöründe bir öncü olan Sir Run Shaw’dan alan bu ödül toplamı 1 milyon dolardır. Ödül astronomi, yaşam bilimleri, tıp ve matematik alanında dağıtılmaktadır.
- Wolf Ödülü, Wolf Vakfı tarafından, 1978’den bu yana her yıl, insanlığın yararına yönelik başarılara ulaşmış sanatçı ve bilim insanlarına verilen ödüldür. Beş bilim dalını kapsar: tarım, kimya, tıp, fizik ve matematik. Ödül bir diploma ve 100.000 dolardan oluşur.
Kaynaklar ve İleri okumalar:
- Why is there no Nobel in mathematics?; https://cs.uwaterloo.ca
- No Nobel Prize for Math; yayınlanma tarihi: 4 Ekim 2013; Bağlantı: https://www.snopes.com/
Matematiksel
