1998 yılının Nisan ayında, Tyson adında agresif bir canlı, bulunduğu hücrenin kalın cam duvarını kırarak dışarı fırladı. Kısa sürede endişeli görevliler tarafından kontrol altına alındı ve daha güvenli bir tesise taşındı. Ancak ağır sıklet boksörle aynı ismi taşıyan Tyson, yaklaşık 10 cm boyundaydı. Bir mantis karidesiydi.
Peygamberdevesi karidesi olarak da bilinen mantis karidesleri, yengeçler ve ıstakozlarla akraba olan saldırgan deniz canlılarıdır. İsminin içinde “karides” geçmesine rağmen, aslında ne bir karides ne de bir ıstakozdur; “peygamberdevesi” ile de, bazı türlerin dış görünüşü dışında gerçek bir akrabalıkları yoktur.
Bu ad karmaşası, bu canlıyı ilk kez tanımlayan bilim insanlarının, onu renkleri ve yapısıyla başka tanıdık canlılara benzetmelerinden kaynaklanır. Verilen bu isimler zamanla yerleşmiş ve değiştirilmeden kullanılmaya devam etmiştir.
Bu canlı grubunun genel adı, ıstakoz ve yengeçlerle uzaktan akraba olan stomatopodlar olarak bilinir. Stomatopodlar, Dünya üzerindeki en eski hayvan türlerinden biridir ve yaklaşık 170 milyon yıldır varlıklarını sürdürdükleri düşünülmektedir. Günümüzde bu canlılara en çok Pasifik ve Hint okyanusundaki mercan resiflerinde rastlanır.
Stomatopodlar genellikle 18 santimetreden daha uzun olmazlar. Ancak şimdiye kadar kaydedilen en büyük örnek 38 santimetre uzunluğundadır. Ağırlıkları ise ortalama 600 gram civarındadır. Bugüne kadar 400’den fazla mantis karidesi türü tanımlanmıştır. Genel olarak iki ana gruba ayrılırlar: dikenliler ve kırıcılar. Bu ayrım, saldırı kollarının yapısına ve avlanma biçimlerine göre yapılır.
Mantis Karidesi Dünyanın En Güçlü Yumruğuna Sahiptir
Dikenli türler, ön kollarında dikenli mızrak benzeri yapılar taşır ve bunları avlarını delip geçmek için kullanır. Bu yapılar, özellikle yumuşak gövdeli canlıları hedef alırken etkilidir. Kırıcı türler ise daha gelişmiş bir yapıya sahiptir; ön kolları, son derece güçlü iki kıskaca dönüşmüştür. Bu kısımlar, sert kabukları kıracak kadar güçlü darbelere neden olur.
Bu özellikleri sayesinde mantis karidesleri, küçük boyutlarına rağmen son derece etkili ve gelişmiş avcılardır. Avlarını hızla tespit eder, hedef alır ve milisaniyeler içinde etkisiz hale getirebilirler. Su, havaya göre çok daha yoğun bir ortamdır ve en çevik dövüşçüler bile suda yumruk atmakta zorlanır. Oysa mantis karidesi, darbesini üç binde bir saniyeden daha kısa sürede tamamlar.
Bu olağanüstü hız, sadece kolu dışarı doğru fırlatmakla açıklanamaz. Mantis karidesi, bunun yerine zekice tasarlanmış bir enerji depolama sistemi kullanır. Kol geriye çekildiğinde, bir mandal mekanizması onu sıkıca yerinde tutar. Üst kısımdaki güçlü kaslar kasıldıkça enerji birikir. Mandal bırakıldığında, bu enerji bir anda serbest kalır ve alt kol ileri doğru fırlar.
Büyük kırıcı türler, kalın zırhlı yengeçleri bile kolayca parçalayabilir. Hatta akvaryum camlarını kırmakta da aynı derecede etkilidirler. Doğada, bu canlıların yuvalarının yanından geçen daha büyük balıkları ve ahtapotları bile kolayca alt ettikleri sıkça gözlemlenmiştir. Şanssız olanlar, bu minik ama ölümcül avcıların menzilinden sağ çıkamaz.
Mantis Karidesinin Tek Özelliği Güçlü Yumruğu Değildir
Mantis karideslerinin saldırgan doğası, yaşadıkları kaya yarıklarının şiddetli biçimde rekabete sahne olmasından kaynaklanıyor. Bu yoğun rekabet, onları yalnızca güçlü değil, aynı zamanda ortalama bir karidese kıyasla daha zeki hale getirmiştir. Mantis karidesleri, kendi türlerinden bireyleri tanıyabilen tek omurgasız canlılardır. Ayrıca bir rakiple girdikleri bir kavganın sonucunu bir aya kadar hatırlayabilirler.
İnsanda normalde 4 adet ışığa duyarlı hücre bulunmaktadır. Ancak mantis karideslerinde bu sayı 12 ile 16 arasındadır. Sonucunda bu da onlara hayvanlar alemindeki en sofistike gözleri verir. Ayrıca bu canlıların bileşik gözleri kafaya tam anlamıyla bağlı değildir, bu sayede döndürerek geniş bir açıyı gözleyebilirler.
Sonuç Olarak
Hayvanlar alemindeki en hızlı yumruklar büyük ihtimalle mantis karideslerine ait ve yeni bir araştırmaya göre bu etkileyici saldırılar, yumurtadan çıktıktan sadece bir hafta kadar sonra, avlanmaya başladıkları dönemde ortaya çıkıyor.
Bu arada, Google’da sıkça sorulan sorulardan biri de “Mantis karidesi yenir mi?” olmuş. Daha önce belirttiğimiz gibi, bu canlı teknik olarak bir karides değildir. Dolayısıyla alışkın olduğunuz deniz mahsullerinden biraz farklıdır. Biz yemenizi pek tavsiye etmeyiz. Elbette bu kişisel bir tercihtir. Ama ondan önce, bir tane yakalamanız gerektiğini unutmayın—ve bu iş, düşündüğünüzden çok daha zordur.
Yazının devamında göz atmak isterseniz: At Nalı Yengeçleri: Modern Tıbbın Vazgeçilmez “Yaşayan Fosilleri”
Kaynaklar ve ileri okumalar
- The Mantis Shrimp Has the World’s Fastest Punch; yayınlanma tarihi: 1o Temmuz 2018; Kaynak site: National Geographic. Bağlantı: The Mantis Shrimp Has the World’s Fastest Punch
- Castelvecchi D. Mantis shrimp have the world’s fastest punch – here’s how their limbs survive. Nature. 2025 Feb 6. doi: 10.1038/d41586-025-00386-8. Epub ahead of print. PMID: 39915599.
- Mantis karidesinin güçlü bir tokadına şahit olmak isterseniz: https://www.youtube.com/
- Harrison JS, Porter ML, McHenry MJ, Robinson HE, Patek SN. Scaling and development of elastic mechanisms: the tiny strikes of larval mantis shrimp. J Exp Biol. 2021 Apr 15;224(8):jeb235465. doi: 10.1242/jeb.235465. Epub 2021 Apr 29. PMID: 33914038.
Matematiksel
