Erken çocukluk deneyimlerimiz, benlik algımızı ve dünyayla kurduğumuz ilişkiyi derinden etkiler. Bu anılar, yetişkinliğe geçerken kimliğimizin şekillenmesinde temel bir rol oynar. Geçmiş, bugünü anlamanın anahtarıdır. Peki insan en erken kaç yaşını hatırlar? Mesela anne karnını hatırlamamız mümkün mü?
Detaylar kişiden kişiye büyük farklılıklar gösterse de, insanların hatırladığı erken anıların birkaç ortak noktası vardır: Hepsi otobiyografik yani kişinin hayatındaki anlamlı deneyimlere dayanan anılardır ve genellikle 2 veya 3 yaş öncesine ait değildirler.
Çocukluk amnezisi, ya da diğer adıyla bebeklik amnezisi, yetişkinlerin erken çocukluk dönemine ait anıları hatırlayamaması durumudur. Bu durum tamamen normaldir. 0 ila 3 yaş arasındaki olayları hatırlayamamak, hatta 10 yaş öncesine dair yalnızca dağınık ve sınırlı anılara sahip olmak oldukça yaygındır.
Bu tür bir unutkanlık, yetişkinlikte zamanla bazı ayrıntıların silinmesiyle karıştırılmamalıdır. Burada söz konusu olan, anıların hiç oluşmamış ya da erişilemez hâle gelmiş olmasıdır; yani geçen zamanla açıklanamaz bir unutma biçimidir.
İnsan en erken kaç yaşını hatırlar?
İnsanlar 2–3 yaş öncesini hatırlayamaz, ancak araştırmalar bebeklerin hafıza oluşturabildiğini gösteriyor. Örneğin. 30. gebelik haftasında, fetüs yaklaşık 24 saat sürecek kadar kısa süreli anılar oluşturabiliyor. 34. haftaya gelindiğinde ise bu hafıza süresi birkaç haftaya kadar uzayabiliyor.
Bu tür çalışmalarda sık kullanılan yöntemlerden biri, annenin belirli bir ninniyi tekrar etmesi. Araştırmacılar, bu ninninin anne ya da yabancı biri tarafından okunması durumunda fetüsün kalp atış hızındaki değişiklikleri takip ederek, tanıdıklık hissini ölçüyor.
1980’ler ve 90’larda psikolog Carolyn Rovee-Collier’in laboratuvarında yapılan araştırmalar, bebeklerin otobiyografik olmayan bazı hafıza türlerini erken yaşta oluşturabildiğini ortaya koymuştur. Elbette bebekler neyi hatırladıklarını doğrudan ifade edemez. Bu nedenle Rovee-Collier, bebeklerin hızla değişen fiziksel yapısına ve gelişim seviyelerine uygun bir test yöntemi geliştirdi.
2 ila 6 aylık bebekler için geliştirilen versiyonda, bebekler bir beşiğe yatırılır ve yukarıdan bir dönence sarkıtılır. Araştırmacılar, bebeğin doğal olarak ne kadar bacak hareketi yaptığını ölçer. Daha sonra bebeğin bacağına bir ip bağlanır ve bu ip dönenceye tutturulur. Bebek her tekme attığında dönence hareket eder. Bebekler çok geçmeden bu etkiyi fark eder ve dönenceyi hareket ettirmek için önceye kıyasla daha fazla tekme atmaya başlar. Bu, öğrenmenin ve hafızanın bir göstergesidir.
6 ila 18 aylık bebekler için tasarlanan versiyon benzer şekilde işler. Bu yaş grubundaki bebekler ebeveynlerinin kucağına oturtulur ve elleri bir kolun üzerine yerleştirilir. Bu kol, bir trenin raylarda hareket etmesini sağlar. Deneyin başında kol çalışmaz; araştırmacılar bebeğin doğal olarak kolu ne kadar bastırdığını ölçer. Daha sonra kol aktif hâle getirilir. Artık bebek kola bastığında tren hareket eder. Bebekler durumu hızla öğrenir ve trenin hareket ettiğini gördüklerinde kola daha sık basmaya başlar.
Bu yöntemle elde edilen sonuçlara göre, 6 aylık bir bebek yalnızca bir dakikalık eğitimle ertesi gün olayı hatırlayabiliyor. Bebek ne kadar büyükse, hatırlama süresi de o kadar uzun oluyor.
Bebekler yaşamlarının ilk aylarında bazı türden anılar oluşturabiliyorsa, neden bu döneme ait hiçbir şey hatırlamayız?
İnsanların bebeklik dönemini neden hatırlayamadığı hâlâ net olarak bilinmiyor. Sorun, bu dönemde otobiyografik anılar oluşturulamaması mı, yoksa oluşturulan anıların geri çağrılamaması mı, bu konuda kesin bir yanıt yok. Ancak bilim insanlarının bu konuda bazı güçlü tahminleri var.
Bu tahminlerden biri, otobiyografik anıların oluşabilmesi için bireyin kendilik farkındalığına sahip olması gerektiği yönünde. Kişinin kendi davranışlarını başkalarıyla olan ilişkisi çerçevesinde değerlendirebilmesi gerekir. Araştırmacılar bu yetiyi geçmişte aynaya bakma testiyle ölçmüşlerdir. “Rouge testi” olarak bilinen bu yöntemde, bebeğin burnuna kırmızı bir ruj ya da allık noktası sürülür ve bebek aynanın karşısına oturtulur.
18 aydan küçük bebekler aynadaki yansımaya gülümser. Ancak bu, kendilerini tanıdıklarına dair bir kanıt sunmaz. Ancak 18 ila 24 ay arasındaki çocuklar aynada kırmızı noktayı gördüklerinde burunlarına dokunur, hatta utanmış gibi davranırlar. Bu da, aynadaki görüntü ile kendi bedenleri arasında bir bağ kurduklarını ve bir tür benlik farkındalığı geliştirdiklerini gösterir.
Bir diğer olası açıklama, bebeklerin hayatlarının ilk yılında henüz dili tam olarak geliştirmemiş olmalarıdır. Dil, yaşadıklarımızı bir anlatıya dönüştürüp hafızaya yerleştirmemizi sağlar. Bebekler bu araca sahip olmadıkları için yaşadıklarını yapılandırıp anlatı hâline getiremezler ve dolayısıyla sonradan hatırlamaları da mümkün olmaz.
Son olarak, belleğin büyük kısmından sorumlu olan beyin bölgesi — hipokampus — bebeklik döneminde henüz tam olarak gelişmemiştir. Bu fizyolojik eksiklik, erken yaşlarda oluşan anıların kalıcılığını doğrudan etkiler.
Sonuç olarak
Bilim insanları, bu faktörlerin her birinin çocukluk amnezisine nasıl katkıda bulunduğunu daha iyi anlamak için araştırmalarını sürdürmektedir. Sonuç olarak “insan kaç yaşını hatırlar?” sorusuna kesin cevap veremesek de bugün için, 2 yaş öncesine dair çok az şey hatırlamamızın temelinde hem nörolojik hem de bilişsel nedenlerin birlikte rol oynadığı düşünülmektedir.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Nicolas Cage, Scientist, Says He Remembers Seeing Faces Inside His Mother’s Womb. Yayınlanma tarihi: 4 Mayıs 2023. Kaynak site: Polular Mechanics. Bağlantı: Nicolas Cage, Scientist, Says He Remembers Seeing Faces Inside His Mother’s Wom/
- Lang A, Ott P, Del Giudice R, Schabus M. Memory Traces Formed in Utero-Newborns. Autonomic and Neuronal Responses to Prenatal Stimuli and the Maternal Voice. Brain Sci. 2020 Nov 11;10(11):837. doi: 10.3390/brainsci10110837. PMID: 33187287; PMCID: PMC7697227.
- Hepper PG. Fetal memory: does it exist? What does it do? Acta Paediatr Suppl. 1996 Oct;416:16-20. doi: 10.1111/j.1651-2227.1996.tb14272.x. PMID: 8997443.
- Fagen J, Ohr P, Boller K. Carolyn Rovee-Collier’s legacy to applied psychology, intervention, and public policy. Dev Psychobiol. 2016 Nov;58(7):918-922. doi: 10.1002/dev.21415. PMID: 27753454.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
