Herhangi bir okulda sınıfa girdiğinizde, çoğunlukla duvara asılı, dikdörtgen bir dünya haritası göreceksiniz. Nesiller boyu çocuklar, bu haritaya bakarak Dünya’nın neye benzediğini öğrendiler. Fakat bu düz harita gerçekten gezegenimizin neye benzediğini yansıtıyor mu? Gerçek dünya haritası aslında bu gördüğünüzden çok farklıdır.
Haritalar, günlük yaşamımızda son derece önemli araçlardır. Ancak bir sorun var ki aslında kullandığımız tüm haritalar yanlıştır. Maalesef Google Haritalar da bu kuralın bir istisnası değildir.
Dünya’nın ayrıntılı ve tutarlı bir projeksiyonunu sağlamak için iyi niyetlerle tasarlanmış olsa da, düz haritalar doğru olmaktan uzaktır. Bazı alanlar gerçekte olduğundan çok daha büyük ya da çok daha küçük görünür. Ayrıca çeşitli kara kütleleri arasındaki mesafeler yanlış temsil edilmektedir.
Dünya Haritaları İle ilgili Sorun Nedir?
Düz Dünyacıların itirazlarına rağmen, dünyamız düz değil. Tam olarak söylemek gerekirse adına geoit dediğimiz kutuplardan basık ve ekvatordan şişkin şekilde bir küre görüntüsüne sahip. Bu aslında haritalamanın başlangıcından beri, haritacılar için büyük bir sorun teşkil etmiştir. Bunun nedeni elbette haritaların iki boyutlu ancak dünyamızın üç boyutlu olmasıdır.
Üç boyutlu herhangi bir şeyi de şeklini deforme etmeden iki boyuta indirgemek mümkün değildir. Harita projeksiyonu, 3 boyutlu yeryüzünün matematiksel transformasyon ile iki boyutlu düzlemde (harita düzlemi) temsil edilmesi işlemine denir.
Şimdiye kadar farklı amaçlar için çok çeşitli harita projeksiyonları geliştirilmiştir. Her biri de farklı parametreler kullanır. Dünya haritalarında en çok kullanılan projeksiyonlardan biri, geçmişi 16. yüzyıla kadar uzanan Mercator projeksiyonudur.
Mercator Projeksiyonu
Bu projeksiyon, dünya üzerinde yaşayan bir çok kişinin görmeye alışık olduğu bir harita biçimidir. Flaman coğrafyacı ve haritacı Gerardus Mercator tarafından 1569’da oluşturulan Mercator projeksiyonu, yarım bin yıl önce ortaya çıktı. Dünyada en çok kullanılan harita Mercator haritasıdır. Aslında, Google Haritalar bile Mercator haritasını kullanır.
Mercator projeksiyonuyla üretilen bir haritanın en belirgin özelliği enlem ve boylam çizgilerinin doğrusal olmasıdır. Bu yüzden kutup bölgeleri yaygın, ekvatoral bölgeler ise büzülmüş gibi görünür. Yani farklı kara parçalarının büyüklükleri orantısız bir görünüm sergiler. Bunun sonucu olarak da Kutuplara yakın ülkeler gerçekten çok daha büyük olarak çizilmektedir.
Bu da elbette kara parçalarının büyüklüklerini karşılaştırmak istediğimizde karşımıza bir sorun olarak çıkar. Örneğin Afrika ve Güney Amerika olduklarından çok küçük görünürken Grönland devasa görünür.
Görsel olarak konuşursak, Kanada ve Rusya Dünya yüzeyinin yaklaşık % 25’ini kaplıyor gibi görünür ancak gerçekte sadece % 5’i işgal ederler. Daha birçok ülkeyi karşılaştırmak için bu internet sitesini kullanabilirsiniz.
Mercator haritası, Avrupalı denizciler için yapıldığından, Avrupa’yı olduğundan daha büyük göstermesi aslında kullanışlıydı. Bu politik bir durum değil, tamamen kullanım kolaylığı sağlaması için alınan bir karardı.
Gall-Peters Harita Projeksiyonu
Soruna çözüm amaçlı farklı harita tasarımları yapıldı, ancak onların da başka sorunları vardı. Alternatif çalışmalardan birisi de Gall-Peters Projeksiyonu idi. Gall-Peters Projeksiyonu kullanılarak çizilmiş dünya haritalarında ülkelerin alanları gerçektekilerle neredeyse birebir örtüşür. Ancak bu yapıldığı zamanda da ülkelerin şekilleri bozulur. Bu bozulma, Mercator haritasında olduğu gibi, en çok kutuplarda belirgindir.
Kuzey Neden Yukarıda Olmak Zorunda?
Hangi harita seçiminin daha doğru olduğunun ötesinde aslında bir dünya haritasına baktığında insanın aklına başka sorularda gelmektedir. Uzay sonsuzdur, yani evrende “Yukarı” veya “Aşağı” yoktur. O zaman kuzey neden kuzey olmak zorundadır?
Örneğin Kuzey Amerika Japonya’ya Avrupa’dan daha yakın olmasına rağmen harita üzerinde bunu anlamamız mümkün değildir. Merkez boylam çizgisi olan Ana Meridyen neden Batı Avrupa’dan geçiyor? Dünyanın ekseni düşünüldüğünde yalnızca bir Ekvator olabilir, ancak ilk meridyen herhangi bir yerden çizilebilecek tamamen gelişigüzel bir çizgidir. Sorular arttırılabilir cevapları da çeşitli elbette ancak aşağıda gördüğünüz gibi bir dünya haritası da elbette mümkün.
Dünyanın Gerçeğe En Yakın Haritası Hangisi?
Aslında, kartograflar Mercator haritasının geçersiz, yanlış olduğunu ve dünya topraklarını temsil edecek bir harita olmadığını çoktan kabul etmişlerdi. 1940’lardan beri yeni bir projeksiyon kullanımı için çağrıda bulunuyorlardı. Sonunda ortaya Robinson harita projeksiyonu çıktı.
Ancak Robinson projeksiyonu görsel olarak Mercator’dan daha iyi sonuç verse de yine de hatalar içeriyordu. Sonunda araştırmacılar yakın zamanda bu işe el attı ve hem estetik özelliğe sahip hem de gerçekçi bir harita geliştirdi. Kara parçalarının yeryüzündeki görece büyüklüklerine sadık kalınarak yapılan bu harita, kıtaları görsel olarak dengeli bir şekilde gösteriyor.
Ancak geçtiğimiz yıllarda hangi haritanın en doğru olduğu konusunda yapılan bir çalışmada, en yüksek puan alan düz harita projeksiyonu, 1921’de Alman haritacı Oswald Winkel’in önerdiği ve National Geographic Society’nin şu anda kullandığı bir harita olan Winkel Tripel’dir.
Ancak nihayetinde bu haritada da sorunlar vardır. Sonuçta 3 boyutlu bir şeyi iki boyuta aktarmak imkansızdır. Mutlaka bir şeylerden fedakarlık etmeniz gerekir.
Haritalar ile ilgili Yaşadığımız Sorunu Çözmek İçin Belki de Bakış Açımızı Değiştirmemiz Gerekir
Aşağıda görmüş olduğunuz iki parçalı harita 2021 yılında iki astrofizikçi tarafından geliştirildi. Görüntüsü bize daha garip gelse de şu an en doğru olarak kabul edilen dünya haritamız bu. Dünyayı bu biçimde görmenin benimsenip benimsenmeyeceği is elbette tartışmalı. Haritalar ile ilgili ilginç detaylara göz atmak isterseniz: Hiçbir Ders Kitabında Yer Almayan 30 Dünya Haritasını Keşfedin
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- This New Map May Be The Closest To What The World Actually Looks Like Yet; yayınlanma tarihi: Bağlantı: https://www.iflscience.com
- The Earth is Not Round! Utah, NAD83 and WebMercator Projections; yayınlanma tarihi: 21 Aralık 2015; Bağlantı: https://gis.utah.gov
- Why is the world map you know wrong?.; Yayınlanma tarihi: 15 Ocak 2022; Bağlantı: https://www.livescience.com
- Flat Maps that improve on the Winkel Tripel; Bağlantı: https://arxiv.org/abs/2102.08176v1
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
Güzel içerik olmuş. Rusya’nın gerçek boyutu şaşırttı.